भूमिका गैरे तिमिल्सिनाका पाँच लघुकथा

१. लघुकथा:
शीर्षक: हाम्रा बा

“हाम्रा बा’ले छ, छ जना छोराछोरी कसरी हुर्काए होलान्?” मैले श्रीमतीसँग जिज्ञासा राखेँ।

सहमति जनाउँदै उनले भनिन्,
“त्यति मात्र हो र? सबैलाई योग्य पनि बनाए। हामीलाई त दुईवटा सन्तान धौ, धौ भएको छ।”

मैले खुइय…! गर्दै भनेँ,
“जता हेर्यो, उतै खर्च मात्रै छ। खै, पैसा कमाउन पनि सकिएन, बचत गर्न त परै जाओस्।”

उनी गम्भीर भइन् र भनिन्,
“कमाउने अनि बचाउने त हाम्रा लागि एकादेशको कथा भयो। यति धेरै ऋण बोकिएको छ। जोड्नेभन्दा पनि बाउबाजेले दिएको सम्पत्ति बेच्न नपरे हुन्थ्यो।”

मैले असमञ्जस्य भावमा भनेँ,
“खै, के पो गर्ने होला? समय अनुसार चल्नै पर्यो। छोराछोरीलाई पनि बोडिङ स्कूलमा पढाउनै पर्यो। त्यही अनुसारका सुविधा दिनुपर्यो। आउने बाटोभन्दा जाने बाटो धेरै भएपछि गाह्रो भयो।”

उनले ढाड्स बाँडिन्,
“गर्दै जाँदा सबै ठीक होला। आत्तिएर भएन। जीवनको गाडी मिलेरै ठेलम्ला नि!”

मैले उनलाई बा’को बारेमा बताएँ,
“बा सधैं फाटेका लुगा, डोरीले बाँधेको चप्पल लगाउनुहुन्थ्यो। हामी कञ्जुस बा! भन्थ्यौँ। हाम्रा बा’को काँधको गहन जिम्मेवारी त बल्ल आज पो बुझ्दैछु।”

हामी गन्थनमा व्यस्त थियौँ। हावा चलेको पत्तै भएन।
झर्याम्म! गर्दा झसङ्ग भयौँ। भितामा टाँगिएको बा’को तस्बीर झरेर फुट्यो।
म सिसाका टुक्रा उठाउँदै थिएँ। तस्बीरका बा बोलेझैँ आभास भयो,
“बाबु, जिम्मेवारी बोक्ने मानिसले आफ्नो धरातल बिर्सिनु हुँदैन है! अरू घोडामाथि चढे भनेर आफू कहिले धुरी नचढ्नू!”

—

२. लघुकथा:
शीर्षक: बुहारी

“बुहारी मान्छे नि यति बेलासम्म सुतिरहेकी, किन हो? बिहान उज्यालो हुँदा त दैलो, कुचो सबै भ्याउनु पर्ने! कस्ती अल्छी रहिछे,” सासुले हकारिन्।

जर्याक जुरुक् उठेर केही नबोली, बुहारी आफ्नो काम गरिरहन्छिन्। नन्द र ससुरा पनि उसैमाथि खनिन्छन्। जति काम गरे पनि कहिले देख्ने होइनन्। विरक्तिएर कोठामा पस्छिन्। लोग्ने सुतिरहेको छ। उसलाइ‌ कसैले केही भन्दैन।

उनी सोच्छिन्,
“आफ्नो छोराछोरी र बुहारीमा यत्ति फरक? आफ्नो पनि छोरी छे, भोलि बुहारी हुन्छे। मनको बह कस्लाई पोख्नु? श्रीमान् पनि कुरै बुझ्दैनन्। परिवारको कान्छो छोरो भएर पो हो कि? जिम्मेवारी भन्ने केही नलिने! यसरी त कति दिन चल्छ र? सधैँ अल्लारेपना।”

लोग्ने बिउँझिन्छ र बेड टी माग्छ। उनी केही नबोली भान्छामा जान्छिन्।
चिया उम्लिदै गर्दा उनी अन्तर्मनलाई सोध्छिन्,
“सबै घरका बुहारीलाई मेरोजस्तै व्यवहार हुन्छ र?”

अर्को मनले भन्छ,
“छैन नि! पल्लोघरे सीतालाई हेर त! उसको परिवारमा सबैजना बुझ्ने छन्।”

ऊ एकोहोरो टोलाउँछे।
उसलाई लाग्छ,
“विभेदको अन्त्य भए त सबै परिवारमा एकता कायम हुन्थ्यो नि!”

—

३. लघुकथा:
शीर्षक: कमी

एक्कासी! नाम सुनियो।
“मेरो बोल्ने पालो आयो। लौन, कसरी बोल्ने हो? के–के बोल्ने हो? कसैले सिकाइदिए नि हुने? कसैसँग सोधिन मैले नि?” अतिथि आतिनुभयो।

कार्यक्रम सञ्चालक,
“अतिथि मोहन काफ्ले ज्यूलाई शुभकामना मन्तव्य राखिदिनुहुन विनम्र अनुरोध गर्दछु।”

अकमक्क पर्दै बल्लबल्ल माइक समाउँदै थिए। अलिअलि आएका कुरा नि अगाडि जाँदा त सबै बिर्सिसकेका थिए। लेखेर ल्याउनुपर्ने रहेछ। आत्तिदै, ओहो! घरिघरि उद्घोषकतिर हेर्दै थिए मोहन काफ्ले।

बिचरा! डरले खलखली पसिना आएको थियो। हात कामिरहेको थियो। घाटीमा केही अड्किएको महसुस भएको थियो। लाग्थ्यो, ठूलो सजाय भोगे जस्तो।

“कहाँबाट बोल्न सुरु गर्नु पर्ने हो, थाहै भएन। सबैले एकटक हेरिरहेका थिए। बोल्दा के बोल्ने, केही गलत पो हुने हो कि?” मोहन डराए।

हात कमाउँदै, “हस्त धन्यवाद!” भन्दै माइक उद्घोषकलाई दिएर बिदा भए।

आफ्नो ठाउँमा आएर बसेपछि मोहनले बडो रवाफ देखाउँदै पसिना पुस्दै भने,
“बसेर त मैले न्यायाधीशले नगर्ने कुरा गर्न जानेको छु तर…..।”

—

४. लघुकथा:
शीर्षक: गणतन्त्र

“लामो समयसम्म लडेको त्यो आन्दोलन कहालीलाग्दो थियो।
पुरुष, महिला, केटाकेटी सबैले भोकै प्यासै लडेका थिए। कति मान्छे मरे। कति अपाङ्ग भए। सम्झँदा नि मुटु काम्छ, मेरो,” कविले भन्यो।

देशको राजनीतिक विषयबारे चौतारीमा बहस चलिरहेको थियो। कविका कुरा सुनेपछि एक बुज्रुकले कड्किएर भन्नुभयो,
“देशमा जतिपनि युगान्तकारी परिवर्तनहरू भएका छन्, ती सबै जनताको अदम्य साहसले गर्दा भएका हुन्। चाहे प्रजातन्त्र ल्याउँदा होस् या बहुदल ल्याउँदा होस्। जनता नै जनार्दन भए। जनताले घुँडा टेकाएरै छाडे।”

उनका विचारले कवि उत्साहित भयो र भन्यो,
“जनता एकजुट भएर सडकमा उत्रिएपछि त मै हुँ भन्नेको पनि सात्तोपुत्लो जाँदो रहेछ। संघर्षका नाममा देशका लागि गोली, जेल, नेल पनि पचाइयो। राजतन्त्र फाल्न कहाँ सजिलो थियो र?”

सबै साथीहरूले हो मा हो गरे।
एकजनाले भन्यो,
“अब त केही परिवर्तन होला कि?”

कविले खिन्नता प्रकट गर्यो,
“माथि कुर्सीमा नपुगन्जेल त के–के न गर्छन् जस्तो लाग्छ, तर कुर्सीमा पुग्ने बित्तिकै यिनीहरूलाई के हुन्छ के? म त बुझ्नै सक्दिनँ।”

बुज्रुकले हाँस्दै भने,
“त्यहाँ पुगेपछि कमाउन मात्र मन लाग्ने कुर्सी, जादुको रहेछ कि केटा हो? जुन जोगी आए पनि कानै चिरेका!”

—

५. लघुकथा:
शीर्षक: बेवारिसे

“गन्हाएर बाटोमा हिँड्नै नसकिने भयो। के मरेछ, कुन्नि?”
बिहानीको घुमाइमा रमिताले कवितासँग भनिन्।

कविताले नाक छोप्दै थपिन्,
“यता उता हेर्यो, खै केही देखिँदैन त? कति साह्रो गन्हाएको हो छ्या! कुकुर हो कि, बिरालो?”

राम मन्दिर अगाडिको घुम्ती भएको बाटोमा गन्हाएर हिँड्नै नसकिने भएको कुराले गाउँलेलाई चिन्तित बनायो। गाउँका भद्र भलाद्मी जुटे, स्थानीय क्लब पनि जुट्यो। सबैले यताउता खोजी गरे तर केही फेला परेन। अन्तिममा प्रहरी चौकीमा खबर गरियो।

प्रहरीको टोली आयो। चेकजाँच गरे। निषेधित ठाउँ भन्दै कसैलाई प्रवेश गर्न दिएन। खोज्दै जाँदा अरेली काँडाको झाडीभित्र एउटा बोरा भेटियो। बोराको मुख बाँधिएको थियो।
पुलिसले फोटो खिच्यो र बोरा खोल्यो— मान्छेको शव फेला पर्यो।

सबै चकित परे।
“को मान्छे हो? कसको छोरा हो? हेर! घर–परिवारले कति खोजेका होलान्,” अनेकन् तर्कनाहरू चलिरहेको थियो।

पुलिसले,
“मृतकको कोहीसँग वैरभाव वा भनाभन भएको थियो?” भन्दै स्थानीय जनतासँग सोधिरहेको थियो।

स्थानीय सुरेश भने मनमनै गुन्दै थिए,
“आफ्नो जीवनभरि कमाएको पहिचान कतै त्यहीँ बोराभित्रको बेवारिसे शवमा टुङ्गिने त होइन?”

०००
गैंडाकोट – ४, नवलपुर