कथा: स्मृतिका पानाहरू

मान्छे धन सम्पत्ति खोज्छन्, सहरिया वातावरण मन पराउँछन्, महल, सुख सयलको जिन्दगी रोज्छन् ! खै मेरो भाग्यमा नभएर हो कि ? मेरो सोच र विचार नै उल्टो हो ! किन किन मलाई गाउँ नै असाध्यै प्यारो लाग्छ । त्यही वातावरणमा रम्न मन पर्छ ! गाउँ भनेको गाउँ नै हो स्वच्छ वातावरण, शान्त अनि सामाजिक सद्भाव र एकता ! म अनायासै स्मृतिको पाना पल्टाएर पढिरहन्छु ।

आजभोलि मलाई झट्ट निन्द्रा पर्दैन । साविक समयमा खाना खाएर ओछ्यानमा पल्टन्छु । निदाउन बल गर्छु तर निन्द्रै आउँदैन । यता कोल्टे फर्कन्छु उता कोल्टे फर्कन्छु उत्तानो पर्छु निन्द्रा आए पो । अनि अङ्कलाई सयबाट गन्दै उल्टो आउँछु; भएन फेरि सुल्टै गन्छु त्यति गर्दा पनि कहिले त लामै समय निदाउन गाह्रो हुन्छ ।
बुढेयौलीपनले छोप्यो भनौँ भने भर्खर पैँतालीस काट्दै छु । सरकारी जागिर खाएको भए अझै पन्ध्र वर्ष बाँकि नै छ । साठी कटेका कतिपय रिटायर्डहरूले पनि नयाँ कामको खोजी गर्दै हिँडेको देखेकी छु । रिटायर्ड लाइफपछि नयाँ जागिरको खोजी गरी नयाँ कामको सिर्जनामा लाग्ने धेरै नै छन्, यो समाजमा । अझ रिटायर्डपछि बल्ल नयाँ जीवनको सुरु भयो भन्नेहरू पनि मैले देखेकै हो । मनमा अनेक अनेकका तर्कनाहरू आउँछन्, हराउँछन् । म मेरो बाल्यकालको सिंढी ओर्लन्छु बिस्तारै किशोरावस्थामा उक्लन्छु । मनमा अनेक तरङ्गहरू पानीका फोकाझैँ उठ्दै फुट्दै गर्छन् ।

चार पाँच वर्षको उमेरदेखिको बाल्यकालका रमाइला घटनाहरूलाई सम्झने हो भने मलाई छुट्टै आनन्दको अनुभूति हुन्छ । मनमा खुसी भरिएर आउँछ । आहा ! ती दाजुहरूलाई दलाई दलाई मीठो खान पाइने । आज मलाई सन्चो छैन भन्दा बोकेर स्कुल पुऱ्याइदिने । आमा बाले भ्याइएन भन्नुभए ठूलो दाइ र माइला दाइले पालै पालो बोकेरै स्कुल ल्याउने लाने गर्दथे । गाउँकाले छोरीलाई बढी नै पुल्पुल्याउनुभयो भन्दा आमाले हा ! चारचारवटा दाजुमुनिकी यही एउटी छे भनेर टारिदिनुहुन्थ्यो । मेरो खुसी भनेकै बाल्यकालका ती दिन थिए । जसलाई सम्झेर म आज पनि हाँस्न पाएकी छु ।

बिहेपछि दुःख सुख चलेकै थियो तर श्रीमानको कमाइले मात्र छोराछोरी पढाउनदेखि लिएर अरु सबै व्यवहार धान्न गाह्रो हुँदै गयो । दाजुभाइ भनेका पनि आमा बा छौन्जेल रहेछन् । उनीहरूकै घरव्यवहार चलाउन पर्ने । त्यही पनि आमाबाले गर्दै आउनुभएका कामलाई कसैले पछ्याएनन् । मैले आफूले पनि बाआमाले गर्नुभएकै काम गरेको भए पनि हुने । जहाँ बसे पनि आखिर काम नगरी त खान पाइने होइन….। अहो ! मनमा कति कुरा खेलेको होला । सम्झनाको पासो जति समात्यो उति आइरहने । बाह्र वर्षसम्म विदेशी भूमिमा पनि मैले कहिले आफूलाई नितान्त एक्लो महसुस गरेकी थिइनँ । तर अब म बस्नै नसक्ने भएकी छु । मलाई पैसा होइन आत्मसम्मान चाहिएको छ । त्यसैले म यतिका वर्षपछि फर्केर आफ्नै देशमा केही गर्ने मनसायले गाउँ फर्कदै छु ।

अँ साँच्चि मिना, सिता, हरिकला पनि त गाउँमा नै छन् । उनीहरूले बरु देशमै बसेर आफ्नै माटोमा पसिना पोखिरहेका छन् । मैले पढेको विद्यालय फेरिएको छ । कलेज पनि अर्कै भएको छ । मैले तिनीहरूसँग बात मार्न नपाएको धेरै भयो । म त आफ्नै एक्लो संसारमा पो भुलेछु । अब जे भयो भयो । बाँकि जीवन मेरै गाउँलाई हुनेछ । मेरा आत्मीय परिवारजन, मित्रजन, मान्यजन सबै सबैसँग मेरो भेट हुनेछ । म भोलि नै यो खण्डहरभूमि सधैँका लागि छोडेर जानेछु । मैले यहाँ कहिल्यै पनि आफू हुनुको अपनत्व स्वीकार गर्न पाइन । आमाको ममता पाइन । दाजुभाइको माया पाइन । गरे त खालि मलाई होइन, मेरो शारीरिक बललाई माया गरे । मैले काम गर्न नसकेको दिनमा अलिकति भएपनि देखिइहाल्थ्यो जति लुकाउन खोजे पनि । जे होस् अब यस्तो दुःख कहिल्यै हुने छैन ।

समय बित्दै गयो बुवा समाजसेवी गाउँको प्रधानपञ्च, आमा गृहिणी । आमाकी एउटी छोरी चार दाजुकी एउटी बैनी परिवारको ढुकढुकी भै हुर्किंदै गएँ । म कलेज जाने भएँ गाउँबाट साइकलमा १ घन्टाको बाटो म घरमा आइनपुगुन्जेलसम्म आमाको चिन्ता भन्नु नै म माथि हुने गर्दथ्यो, अचानक भाग्यको खेल, जुराएको लगन, अर्काको घरमा जानु पर्ने जात १९ बर्षको उमेरमा विवाह भयो ! दुःख सुखलाई जिन्दगी सम्झदै अनेकन प्रकारले जीवन चल्दै गयो ! उही आमाका कथा व्यथा मेरो जिन्दगीमा पनि सुरु भए । मात्रै आयश्रोत फरक थियो ! यिनै जिन्दगीको सेरोफेरोमा समाज सेवी बनेँ, उद्योगी बनेँ, प्रशिक्षक बनेँ अरू अझैँ के के बनेँ ! आज त्यही के के बन्दा बन्दै उही अभाव उही गरिबीको चपेटाबाट कहिल्यैँ उम्कन नसक्दा यो काँधमा ठूलो जिम्मेवारी बोकेर परदेशिएको पनि एक दशक भन्दा बढी भयो !

यतिका वर्ष भयो आज भन्दा ३० बर्ष अघि गाई भैसीले बाच्छी र पाडा, बाख्राले पाठा पाठी पाउन छोडेपछि आम्दानीको स्रोत घटेर आमा आत्तिन थाल्नुभयो र बुबासँग सल्लाह गर्नुभयो । “अब वस्तु पाल्न हाम्रो ग्रहले नदिने भो छोरा छोरीको ग्रहमा हुन्छ कि ज्योतिषी कहाँ हेराउन जानु पऱ्यो ।” बुबाको स्वीकृति लिएर आमा ज्योतिषी बाजेकोमा हेराउन जानु भयो ! ज्योतिषी बाजेसँग आमाले गोठबाट आयस्रोत घटेपछि घर चल्न गाह्रो भएको कुरा राख्दै चार छोरा छोरीमध्ये कस्को नाममा गाई, भैसी, बाख्रा सुनाउँदा हामीलाई गोठबाट फलिफाफ होला भन्नुभएछ ।

ज्योतिषी बाजेले छोरीको नाममा सुनाउनुस् सबै बाख्रा गाई भैसी बाच्छो, पाडा र खसी जन्मने छन् तपाइँको गोठमा भन्दिएपछि आमा प्रसन्न मुन्द्रामा घरमा फर्किनु भयो । मलाई टीका लगाएर बाख्रा, गाई भैसी सबै तिम्रो है छोरी भन्नु भयो, म बचेरो फुरङ्ग हुँदै आँगनमा नाच्न थालेँ । आमा त्यसो भए अब मेरो पैसा कति हुन्छ हगि ? आमाले हाँस्दै भन्नु भयो छोरी गाई भैसी हाम्रो नाममा नफापेर तिम्रो नाममा सुनाएको मात्र हो, अब गाई, भैसी र बाख्राले बाच्छो, पाडी र पाठो पायो भने तिमीलाई झुम्का बनाइदिन्छु है भन्नु भयो । मेरो अझैँ भुइँमा खुट्टा भएन दाजुहरूलाई खुच्चिङ भन्दै स्कुल जाँदा सबै साथीहरूलाई पनि सुनाएँ ! नभन्दै त्यसको ६ महिनामा बाख्राले चार वटा पाठै पाठा पायो, र त्यसको डेड बर्ष भित्र मेरो आमाको सपना साकार भयो । मलाई तीजको बेला पारेर कानमा लगाउने झुम्का सहित सबै गहना बनाइदिनु भयो ! त्यसपछि मेरो आमालाई घर खर्च, खेतालाको लागि खर्चको कहिल्यै अभाव भएन !

यसै बीच आज भन्दा दुई बर्ष अघि म मेरो गाउँ गएको थिएँ ! त्यो बेलामा मलाई छिमेकी आमाले भन्नुभयो, “नानी यो तिम्रो बाख्रा हो नि ।” मलाई अचम्म लाग्यो, म खुसीले गद्गद् भएँ यतिका बर्षपछि पनि मेरो नामको बाख्राको शाखा सन्तान । अनि मैले छिमेकी आमालाई भनेकी थिएँ, “माइली आमा म फेरि मेरै गाउँ फर्केर आउँदैछु नि ।” मेरो कुरा सुनेर माइली आमाको अनुहार अर्कै भएको थियो । उहाँले मलाई मेरै बाख्राका सन्तान दिन्छु भन्नुभएको थियो । तर माइली आमालाई फर्कने वचन दिएको पनि दुइ वर्ष बित्यो । उहाँले के भन्नुभयो होला । अबको दुईदिन पछि त म माइली आमाको नजिकै पुगेर भन्नेछु आमा म आएँ । तपाइँसँगै बसेर बाख्रा पाल्न आएँ । मेरो गाउँको काखमा बस्न आएँ । ओहो ! कति रमाइलाे मेरो गाउँ, मेरो साथ पाएर फुल्नेछ ।

– डा. गोपाल पौड्याल ‘मण्डने’