लघुकथामा एक प्रयोग अङ्क – १९ | नन्दलाल आचार्य | हाम्रो कथाघर

❛लघुकथा विश्लेषण❜
☞ प्रगतिवादी कोणबाट रचना शर्माको ‘आई लभ यू’ लघुकथाको शल्यक्रिया
✒ नन्दलाल आचार्य

रचना शर्माको ‘आई लभ यू’ प्रेम, भ्रम र सामाजिक चेतनाको बहसलाई छोटकरीमा प्रस्तुत गर्ने लघुकथा हो। यसमा पात्र निर्मला र उसको मनको संवादमार्फत समाजमा प्रेमको रूप, साँचोपन र उसको प्रयोगबारे आलोचनात्मक दृष्टि प्रस्तुत गरिएको छ। लघुकथा छोटो भए पनि प्रश्नहरूको घेराबन्दी, आत्मालापको गहिराइ र अन्त्यमा खुल्ने सन्देशले यसलाई अर्थपूर्ण बनाएको छ। प्रगतिवादी कोणबाट यस लघुकथाको शल्यक्रिया गर्दा यसले प्रेम, आत्मसम्मान र सामाजिक चेतनाको त्रिवेणीलाई उजागर गरेको देखिन्छ।

१. विषयवस्तुको विश्लेषण

कथाको मूल संरचना प्रेम र त्यसको भ्रम वरिपरि घुम्छ। निर्मलाको मनमा सोधिएको प्रश्न ‘कहिलेदेखिको चक्कर हो?’ बाट कथा सुरु हुन्छ। चक्कर भन्ने शब्द आफैँमा नकारात्मक छ, जसले प्रेमलाई अस्वाभाविक वा दोषपूर्ण कार्यजस्तो प्रस्तुत गर्छ। तर निर्मलाको प्रतिवाद ‘प्रेम गर्नु पाप हो र?’ ले प्रेमलाई स्वतन्त्रताको अधिकारका रूपमा व्याख्या गर्छ।
तर यो प्रेम एकतर्फी छ, जसले प्रगतिवादी कोणबाट दुई किसिमका प्रश्नहरू जन्माउँछ:

क) सामाजिक प्रश्न: प्रेमलाई अझै पनि महिला वा पुरुष दुवैलाई ‘दोषी’ भनेर देखाउने दृष्टिकोण किन बलियो छ?

ख) मानसिक प्रश्न: आत्मसम्मानभन्दा पनि भावनाको बन्धनमा महिला किन अल्झिन्छिन्?

यसरी कथा केवल निजी प्रेमकथा मात्र होइन, सामाजिक संरचनाको आलोचनासमेत हो।

२. पात्र–निर्मला र उसको मन

निर्मला यहाँ विरोधाभासी पात्र बनेकी छिन्। ऊ एकातिर प्रेमलाई स्वीकृत गर्छे– ‘प्रेम गर्नु पाप होइन’ भनी प्रतिवाद गर्छे। तर अर्कोतिर आत्मसम्मान गुमाएर, प्रोफेसरले वास्ता नगरे पनि, अनवरत सन्देश पठाइरहन्छिन्।
यसले दुई कुरा देखाउँछ:

क) सामाजिक दबाब र व्यक्तिगत आकाङ्क्षा बीचको द्वन्द्व:
समाज प्रेमलाई अपमानजनक ठान्छ, तर निर्मला प्रेमलाई स्वाभाविक मान्छिन्।

ख) महिलाको चेतना र भ्रम:
निर्मला चेतनामा स्वतन्त्र देखिन्छिन्, तर व्यवहारमा निर्भर र भ्रमित हुन्छिन्।

यसको कलात्मकता यही द्वन्द्वलाई छोटकरीमा उजागर गर्न सक्नुमा छ।

३. प्रेम र प्रगतिवादी दृष्टि

प्रगतिवादी कोणले प्रेमलाई व्यक्तिगत मात्र होइन, सामाजिक शक्तिका रूपमा बुझ्छ। यस लघुकथामा भने प्रेमलाई एकतर्फी, अनुत्तरित र मानसिक दासत्वका रूपमा चित्रित गरिएको छ।

क) समाजशास्त्रीय दृष्टि:
यहाँ प्रोफेसर (शिक्षक) शक्ति र प्रतिष्ठाका प्रतीक हुन् र निर्मला (विद्यार्थी) निर्भर र भावनात्मक सम्बन्धका कारण असमान सम्बन्धमा छिन्। प्रेमलाई ‘बराबरी’को हैसियतमा होइन, ‘शक्ति-समीकरण’का आधारमा प्रस्तुत गरिएको छ।

ख) प्रगतिवादी प्रश्न:
प्रेमले स्वतन्त्रता दिन्छ कि आत्मालज्जा? निर्मलाको व्यवहारले प्रेमलाई आत्मालज्जाको रूप दिएको छ, जुन समाजमा महिलाको आत्मसम्मान हरण गर्ने प्रवृत्तिसँग जोडिन्छ।

यसरी लघुकथा प्रेमलाई मात्र होइन, असमान सम्बन्ध र सामाजिक संरचनाको आलोचना पनि हो।

४. कलात्मक पक्ष

लघुकथाले छोटकरी संवादमार्फत मूल सङ्घर्ष उजागर गरेको छ।

क) संवाद-शैली: ‘चक्कर? कस्तो चक्कर?’ जस्ता छोटा प्रश्नहरूले लघुकथा सजीव र स्वाभाविक बनेको छ।

ख) आत्मालाप: ‘मन’ र ‘निर्मला’ बीचको संवादले चरित्रलाई आत्मविश्लेषणको स्तरमा पुऱ्याएको छ।

ग) रहस्य: अन्तिमतर्फ ‘अनसेन्ट’ गर्ने आदत उजागर हुँदा प्रेमको भ्रम र आत्मदासत्व स्पष्ट हुन्छ।

घ) प्रतीकात्मकता: ‘डियर प्रोफेसर… यू आर माई ट्रु लभ’ भन्ने अनसेन्ट गरिएको सन्देश असमान सम्बन्धमा बाँच्ने, तर सार्वजनिक गर्न नसक्ने मानसिक दासत्वको प्रतीक हो।

५. प्रगतिवादी निष्कर्ष

यो लघुकथा केवल एक युवतीको प्रेम-भ्रम मात्र होइन। यो लघुकथाले देखाउँछ:

महिलाको स्वतन्त्र प्रेम अझै पनि समाजले दोषको दृष्टिले हेर्छ। असमान शक्ति सम्बन्धमा प्रेमले स्वतन्त्रता होइन, आत्मालज्जा जन्माउँछ। प्रेम तबसम्म प्रगतिशील हुन सक्दैन, जबसम्म त्यसमा बराबरी, आत्मसम्मान र स्वीकृति हुँदैन।

यसरी ‘आई लभ यू’ प्रगतिवादी कोणबाट हेर्दा प्रेमको असमान र भ्रमपूर्ण संरचनाभित्र लुकेको सामाजिक चेतनाको आलोचना हो। लघुकथा छोटो भए पनि, यसले आधुनिक समाजको गहिरो यथार्थ उद्घाटन गर्छ।

६. निष्कर्षतः

रचना शर्माको ‘आई लभ यू’ लघुकथा कलात्मक, स्वाभाविक र चोटिलो रूपमा प्रगतिवादी दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्ने सफल रचनामध्ये एक हो। यसले केवल ‘एकतर्फी प्रेम’को कथा मात्र होइन, असमान सम्बन्ध र आत्मसम्मानको प्रश्न पनि उठाउँछ।
❀❀❀

❛उत्तरकथा❜
लघुकथा: अनसेन्ट प्रेम
✒ नन्दलाल आचार्य

“हेर त निर्मला, हजुरले अनसेन्ट गरेको ती शब्दहरू अझै आकाशमा तैरिरहेका छन्।” अचानक बत्ती निभेझैँ अँध्यारोमा आवाज गुञ्जियो।

“कस्तो आवाज? को तिमी?” निर्मलाको स्वर काँप्यो।

“म हुँ, तिमीले म्यासेन्जरबाट मेटेका हरफहरूको आत्मा। तिमी पठाएर मेटाउँछ्यौ, तर शब्दहरू एकपटक जन्मेपछि कहिल्यै मर्ने गर्दैनन्। प्रोफेसरले नदेखे पनि, तिनीहरूले मलाई देखेका छन्।”

निर्मला हतप्रभ भइन्। उनको वरिपरि अदृश्य आकृतिहरू नाचेजस्तो लाग्यो।

“तर… त्यो त मेरो मुटुको रहस्य थियो।” निर्मला सुस्तरी भनिन्।

“रहस्यले कहिल्यै सुरक्षित राख्दैन, निर्मला। जुन माया एकतर्फी रहन्छ, त्यो नदीजस्तो हुन्छ, किनार चुम्न खोज्छ तर समुद्रमा पुग्नुअघि वाष्प बनेर हराउँछ।”

अचानक मोबाइल चम्कियो। प्रोफेसरको नाम देखा पऱ्यो। तर त्यो मेसेज मात्र दुई शब्दको थियो:
‘डोन्ट डिस्टर्ब।’

निर्मला मुस्कुराइन्, आँसु टल्कियो र बत्ती निभाइन्।

“साँचो प्रेम कस्तो हुन्छ?” आत्माले फेरि सोध्यो।

निर्मलाले शून्यता हेर्दै भनिन्:
“प्रेम भनेको नपाइने लक्ष्यप्रति पनि अनन्त आस्था हो।”
❀❀❀

❛लघुकथा विश्लेषण❜
☞ प्रगतिवादी कोणबाट राजकुमार कार्कीको ‘सङ्कल्प’ लघुकथाको शल्यक्रिया
✒ नन्दलाल आचार्य

राजकुमार कार्कीको लघुकथा ‘सङ्कल्प’ प्रगतिवादी दृष्टिले हेर्दा सामाजिक यथार्थ, राज्यशक्ति, न्यायको अपहेलना र अन्ततः नयाँ पुस्ताको दृढ सङ्कल्पको आह्वान प्रकट भएको देखिन्छ। कलात्मक संरचना, प्रतीकात्मक प्रयोग, संवादको तिक्तता र अन्तिम मोडको प्रतिबद्धताले यसलाई प्रगतिशील चेतनाले भरिएको लघुकथा बनाउँछ।

१. कथावस्तु र प्रगतिवादी दृष्टि

लघुकथाको सुरुवात मूल बाटोको सालिक (प्रतिमा) बाट हुन्छ, जुन अचानक प्राणसञ्चार भएर बोल्न थाल्छ। यहाँ सालिक केवल ढुङ्गाको मूर्ति होइन, तर विगतका वीर पुरुष र वीरत्वको प्रतीक हो। जब उसले ‘सिंहको शरीर जल्यो’ भनी पुकार गर्छ, त्यो वास्तवमा मातृभूमि वा स्वतन्त्रताको प्रतीकात्मक शरीर हो। आगो लाग्नु भनेको देशमा फैलिएको भ्रष्टाचार, अन्याय र शोषण हो।

तर त्यो पुकार सुन्ने कोही छैन– ‘सुनसान मध्यरात’ र ‘त्रसित कान्तिपुर’ शब्दहरूले शोषित, त्रसित जनताको मौनता र त्रासलाई प्रतिविम्बित गर्छ। यो प्रगतिवादी दृष्टिले जनताको मौनता र भयलाई प्रश्न गर्छ।

२. प्रतीक र पात्रहरूको भूमिका

क) सालिक (प्रतिमा):
विगतका वीरताको अवशेष, जुन वर्तमानमा अचल र असहाय छ। यसले देखाउँछ: इतिहासको गौरवले मात्र आजको सङ्कट समाधान गर्न सक्दैन।

ख) न्यायकी महिला (तराजु र पट्टी बाँधिएकी):
न्याय प्रणालीको प्रतीक। उनले आफू पीडित भएको, अपमानित भएको र देशमा लोभी-पापीहरूको कुदृष्टि परेको कुरा उठाउँछिन्। यो स्पष्ट प्रगतिवादी टिप्पणी हो: न्यायशक्ति शोषकहरूको नियन्त्रणमा परेपछि निर्दोषहरूले नै सजाय भोग्नुपर्छ।

ग) बालक:
नयाँ पुस्ता, भविष्य र आशाको प्रतिनिधि। उसले घोषणा गर्छ: ‘म बनाउँछु मेरो देश।’ यो लघुकथाको क्रान्तिकारी निष्कर्ष हो, जहाँ पुराना प्रतीकहरू निराश, असहाय र गतिहीन हुन्छन् तर भविष्यको निर्माणको जिम्मेवारी नयाँ पुस्ताले लिनुपर्ने देखाइन्छ।

३. प्रगतिवादी चेतना र सङ्घर्ष

लघुकथामा दुई तहको सङ्घर्ष देखिन्छ:
१. सालिक र आगोबीचको सङ्घर्ष: इतिहास र वर्तमान सङ्कटबीचको द्वन्द्व।
२. न्यायकी महिलाको चीत्कार: वर्गीय शोषण र अन्यायको प्रत्यक्ष भोगाइ।

प्रगतिवादी दृष्टिले यो कथाले देखाउँछ: शासक वर्ग र लोभी-पापीहरूले राज्य र न्याय प्रणाली कब्जा गर्दा साधारण जनता पीडित हुन्छन्। सालिकको असहायता, महिलाको चीत्कार र बालकको सङ्कल्पले सङ्घर्षको यात्रा पुरानो वीरताबाट नयाँ क्रान्तिसम्मको यात्रा देखाउँछ।

४. कलात्मक पक्ष

क) भाषा: छोटा, तीखा संवादले कथालाई गहिरो बनाएको छ।

ख) चित्रण: ‘हातमा तराजु, आँखामा पट्टि बाँधेकी महिला’ दृश्यले तत्कालै न्यायकी देवीको स्मरण गराउँछ, जसले कलात्मक प्रभावलाई प्रबल बनाउँछ।

ग) प्रतीकात्मकता: सिंह शरीर, सालिक, तराजु, आगो यी सबै सशक्त प्रतीक हुन्।

घ) अन्त्य: प्रगतिवादी लघुकथामा भविष्यप्रति आशा र सङ्घर्षकै उद्घोष अन्त्यमा आउनुपर्छ। यहाँ बालकको ‘म बनाउँछु मेरो देश’ भन्ने वाक्य त्यसैको चरम रूप हो।

५. सामाजिक-राजनीतिक सन्देश

यो लघुकथा केवल भावनात्मक व्यथा होइन, प्रतिरोधको उद्घोष हो। यसले सन्देश दिन्छ:
अतीतका गौरवमयी सालिकले मात्र वर्तमान सङ्कट समाधान गर्न सक्दैन। न्याय तबसम्म अचल रहन्छ, जबसम्म लोभी-पापीहरूको वर्चस्व कायम रहन्छ। नयाँ पुस्ता मात्र देशलाई पुनःनिर्माण गर्न सक्छ, त्यसका लागि उनीहरूले सङ्कल्प गर्नै पर्छ।

यो सन्देश प्रगतिवादी विचारधाराको केन्द्रमा रहेको परिवर्तनशील समाजको आह्वान हो।

६. आलोचनात्मक टिप्पणी:

लघुकथा अझै बलियो बनाउन सक्ने केही पक्ष पनि छन्:

सालिकका संवादहरूलाई अझ तीक्ष्ण राजनीतिक अर्थमा लैजान सकिन्थ्यो। महिलाको पीडालाई मात्र भावुक नभई प्रतिरोधको स्वरमा परिणत गर्न सकिन्थ्यो।
बालकको घोषणापछि पनि सामूहिकताको भाव ल्याइएको भए (जस्तै– ‘हामी बनाउँछौँ’) अझ प्रगतिशील र सामूहिक चेतना झल्किन्थ्यो।

७. निष्कर्ष:

राजकुमार कार्कीको ‘सङ्कल्प’ एक प्रगतिवादी लघुकथा हो, जसले अतीत, वर्तमान र भविष्यलाई एकै सूत्रमा बाँधेर प्रस्तुत गर्छ। विगतका वीर प्रतिमाहरू असहाय छन्, न्यायकी देवी पीडित छिन्, तर नयाँ पुस्ता दृढ सङ्कल्पसहित भविष्य निर्माणमा उत्रन्छ। यही हो प्रगतिवादी साहित्यको सार: शोषण र अन्यायको भण्डाफोर गर्दै नयाँ समाज निर्माणको आह्वान गर्नु हो।

यसरी ‘सङ्कल्प’ केवल लघुकथा होइन, भविष्यलाई हेर्ने दृष्टि हो, जहाँ बालकको दृढ वाणी बिजवाक्य बनेको छ: ‘म बनाउँछु मेरो देश।’
❀❀❀

❛उत्तरकथा❜
लघुकथा: प्रतिज्ञा
✒ नन्दलाल आचार्य

“तिमी नै देश बनाउने भनेर भनेको बालक, तिमी कहाँ छौ?” सुनसान साँझमा चम्केको आँखाजस्तै आकस्मिक स्वर गुञ्जियो।

अँध्यारोबाट एउटा टुटेको ढुङ्गामुनि उभिएको आकृति निस्क्यो: बालक हुर्केर युवामा ढल्किएको रहेछ। हातमा किताब थियो, निधारमा पसिना तर आँखामा आँधी।

उसले चारैतिर हेऱ्यो। खण्डहर बनेका स्कुल, भत्केका सडक र राज्यको प्रतीक सालिक निस्तेज भई ढलेको देख्यो।
“यो देश बनाउनु भनेको केवल ढुङ्गामा प्राण हाल्नु होइन,” उसले बर्बरायो: “जनताको सासमा आशा जगाउनु हो।”

त्यो बोलाइसँगै सुनसान चोकमा हल्ला उठ्यो।
सडक छेउका झ्यालबाट बालबालिकाले टाउको बाहिर निकाल्दै हर्ष मनाए। मजदुरले खुसी मनाए। आमाहरूले आँसु पुछ्दै शिर ठाडो पारे।

अचानक हावाले ढलेको सालिकको आगो निभायो। तराजु बोकेकी आस्था-महिला झुल्केर देखिइन् र भनिन्: “सन्तान, न्यायको बाटोमा प्रतिज्ञा दृढ रहोस्।”

युवाले करिब-करिब कराउँदै उत्तर दियो:
“म तिमीहरूलाई धोका दिने छैन, मेरो मुठ्ठीमा भविष्य बल्छ।”

त्यस क्षण, घाम बादल चिर्दै उदायो। तर युवा टाउको झुकाउँदै केवल एक वाक्य दोहोऱ्यायो:
“देश बनाउनु भनेको मभन्दा हामीलाई जगाउनु हो।”
❀❀❀

❛लघुकथा विश्लेषण❜
☞ प्रगतिवादी कोणबाट लीलानाथ गौतमको ‘ढाडे’ लघुकथाको शल्यक्रिया
✒ नन्दलाल आचार्य

लीलानाथ गौतमको ‘ढाडे’ लघुकथा सतही रूपमा हेर्दा एक साधारण पारिवारिक दृश्यबाट सुरु हुन्छ: आमाले छोरालाई दूध खा भनेको दृश्य, चुलोको छेउ र ढाडे बिरालोको उपस्थितिले लघुकथा चलायमान हुन्छ। तर गहिरिएर पढ्दा यो लघुकथा समाज, राजनीति र वर्गीय संरचनाको तीक्ष्ण व्यङ्ग्य बनेर उभिन्छ। प्रगतिवादी दृष्टिकोणले विश्लेषण गर्दा, यहाँ ‘ढाडे बिरालो’ मात्र एउटा पशु होइन, तर युगौँदेखि श्रमजीवी वर्गलाई शोषण गर्ने, तर पनि ‘ऋणी’ भनेर गौरवगान गराइने, सत्ता र वर्गीय चरित्रको प्रतीक बनेको देखिन्छ।

१. ढाडे: शोषक वर्गको प्रतीक

ढाडे बिरालो कहिल्यै मुसा मार्दैन, अर्थात् उसले आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गर्दैन। तर उसलाई निरन्तर पालिन्छ, विश्वास गरिन्छ र माया लिइन्छ। यो व्यवहार शोषक शासक वर्गतर्फ प्रहार हो। उनीहरूले समाजलाई उत्पादन, न्याय वा उत्तरदायित्वमा योगदान नगरे पनि, सधैँ विशेषाधिकारमा बस्छन्। ‘ढाडेले त ऋण तिरिरहेको छ’ भन्ने आमाको संवादमा सामान्य जनताको चेतनामा गढिएको मिथ्या आस्था छ: शोषक वर्गले केही गरेझैँ देखाइरहे पनि वास्तवमा उनीहरूले जनतामाथि मात्र भार थोपरेका छन्।

२. आमा: अन्धविश्वास र भोला जनताको प्रतिनिधि

आमा यहाँ असीम स्नेहको प्रतीक मात्रै होइन, बरु भोला, श्रमजीवी जनताको प्रतिनिधि हुन्। जो आफैँ श्रम गर्छन्, तर फल आफ्नो भागमा ल्याउन सक्दैनन्। ढाडेप्रतिको अन्धविश्वास जनताको चेतनामा गढिएको ‘ढाडे संस्कार’ हो, जसले शोषक वर्गलाई प्रश्न गर्ने आँट गर्न दिँदैन। आमा ढाडेबाट भविष्यमा पनि केही अपेक्षा राख्छिन्– ‘कुनै दिन मुसा मार्ला नि।’ यो भविष्यप्रतिको भ्रमले जनतालाई निरन्तर प्रताडित र पराधीन बनाइराखेको छ।

३. पत्रकार पात्र: चेतनाको स्वर

कथावाचक-पत्रकार पात्र चेतनशील प्रगतिशील युवा पुस्ताको प्रतिनिधि हो। उसले दूध पिउन अस्वीकार गरेर ढाडेलाई दिन सुझाव दिन्छ, तर तुरुन्तै तीक्ष्ण प्रश्न खडा गर्छ: ‘तर ढाडेहरूले त देशै खाइरहेका छन् आमा।’ यहाँ व्यक्तिगत ढाडे मात्र होइन, सामाजिक-राजनीतिक स्तरमा ढाडेको पिँढीलाई प्रश्न गरिएको छ। प्रगतिशील चेतना कहिल्यै व्यक्तिमा मात्र सीमित हुँदैन, त्यसले संरचनालाई नै चुनौती दिन्छ।

४. प्रतीकात्मकता र व्यङ्ग्य

दूध:
जनताको श्रम, उत्पादन, मूल स्रोत। तर त्यो कहिल्यै गरिबले पिउन पाउँदैन।

ढाडेको मुस्कान:
शोषक वर्गको धृष्टता र आत्मसन्तुष्टि।

आमाको विश्वास:
अन्धविश्वासले पोषित जनचेतना, जसले क्रान्तिको बाटो ढिलो गरिरहेको छ।

पत्रकारको अस्वीकृति:
नयाँ पुस्ताको चेतना, जसले अब ढाडेप्रति विश्वास नगरी वर्गीय शोषणलाई उजागर गर्दैछ।

यी सबै प्रतीकले कथालाई कलात्मक मात्र होइन, सामाजिक चेतनाको गतिशील दस्तावेज बनाएका छन्।

५. प्रगतिवादी सन्देश

कथाको अन्तिम वाक्य: ‘ढाडे बिरालाहरूको पिँढी फेरियो, तर दूध चाहिँ कहिल्यै गरिबहरूले पिएनन्’ प्रगतिवादी दृष्टिकोणको गहिरो सन्देश हो। पिँढी फेरिँदा पनि सत्ताको चरित्र फेरिँदैन। नाम, अनुहार, शैली बदलिन्छ, तर शोषणको स्वरूप उस्तै रहन्छ। यही निरन्तरताविरुद्ध चेतना र सङ्घर्ष अपरिहार्य छ।

६. कलात्मकता र प्रभावकारिता

यस लघुकथाले कम शब्दमै गहिरो सामाजिक व्यङ्ग्य बोकेको छ। संवादहरू छोटा, चोटिला र बहुआयामिक छन्। ‘ऋण तिरिरहेको छ’ भन्ने वाक्यले तत्कालीन जनमानसमा भरिएको अन्धआस्थालाई खोलिदिन्छ भने, ‘ढाडेहरूले त देशै खाइरहेका छन्’ भन्ने पत्रकारको वाक्यले प्रगतिशील चेतनाको दिशासूचक बनिदिन्छ। लघुकथाको संरचना पनि स्वाभाविक छ– परिवारको सामान्य जीवनबाट सुरु भएर सामाजिक-राजनीतिक यथार्थमा विस्तार हुँदै अन्त्यमा वर्गीय सत्यको प्रहारमा पुग्छ।

निष्कर्ष

लीलानाथ गौतमको ‘ढाडे’ लघुकथा प्रगतिवादी दृष्टिकोणबाट हेर्दा, शोषण र अन्धविश्वासको नग्न चित्रण हो। ढाडे बिरालो शोषक वर्गको ऐतिहासिक निरन्तरता हो, आमा भोला श्रमजीवी जनता हुन् र पत्रकार चेतनशील नयाँ पुस्ताको स्वर। कथा चेतना जगाउने, प्रश्न गर्न प्रेरित गर्ने र परिवर्तनको आवश्यकता देखाउने सामर्थ्य बोकेको छ। कलात्मक प्रतीकात्मकता, व्यङ्ग्यात्मक संवाद र अन्तिम वाक्यको प्रहारले यसलाई आधुनिक नेपाली लघुकथामा तीक्ष्ण प्रगतिशील अभिव्यक्ति बनाएको छ।
❀❀❀

❛उत्तरकथा❜
लघुकथा: रूपान्तरण
✒ नन्दलाल आचार्य

“ए आमा, हाम्रो ढाडे हरायो कि जस्तो लाग्छ!”
मैले ओछ्यानमा ढल्कँदै अनायासै सोधें।

आमाको अनुहारमा गहिरो शान्ति र एक प्रकारको रहस्य थामिएको थियो। आवाजमा हल्का करुणा र गहिरो अनुभव मिसिएको थियो:
“हराएको होइन, बाबु, रूप बदलिएको छ।
ढाडेहरू कहिल्यै हराउँदैनन्। उनीहरू त समयसँगै रूपान्तरण हुन्छन्– कहिले व्यक्तिमा, कहिले पदमा, कहिले शक्ति र सत्ताको रूप लिन्छन्।”

मैले मनमनै सोच्दै झ्यालमा नजर राखें। बाहिरको सन्देश र हल्ला शान्तिपूर्ण थिएन। सहरका गल्लीहरूमा ढाडेहरूको हर्षोल्लासपूर्ण जुलुस निस्किरहेको थियो। माइकमा स्वर गुन्जिरहेको थियो: ‘हामी जनताका सेवक, हामी पारदर्शी!’

तर, आमाको हातमा रहेको दूधको गिलासमा त्यो धोका र शङ्का स्पष्ट देखिन्थ्यो: उनीहरूको मुखको झुकेको रूप, हामीलाई नदेखिने सत्यलाई झुटो बनाएजस्तो।

आमाले निराश भएर फेरि भनिन्, “यो घरमा मुसाभन्दा ठूलो प्रेत छ, ढाडेको आडमा फुल्दै गएको। हामीले माया र श्रद्धा भनेर तिनीहरूलाई पूजा गर्दै आएका छौँ।”

त्यस क्षणमा मलाई लाग्यो, यो केवल विद्यालयको वार्षिकोत्सव होइन, यो सिङ्गो देशको उत्सव हो: जहाँ गम्भीर भाषण मात्र घन्किन्छ, तर असल परिवर्तन कहिल्यै गरिबको ओठसम्म पुग्दैन।

म चिच्याएँ, “आमा, अब ढाडे मुसा मात्र होइन, उनीहरू हाम्रा नसनसमा जुकाजस्तो घुसेर रगत चुस्दैछन्!”
❀❀❀