कथा: हैसियत

केही बुझे झैं धेरै भुले झैं
समय यसरी बेरिएर आयो लहरामा
जसको न फेद थियो न त टुप्पो नै
अनन्त आकाशको प्रतिबिम्ब
घोसेमुन्टो लाएर तलाउमा नियालिरहेको बेला
भूकम्पको धक्काले हल्लाएको छ ।
अब कतिञ्जेल पराकम्प ओ पराकम्प आइरहने हो !

मुहारपुस्तकले धेरै साथीसंगीहरूसँग भेटघाट र भलाकुसारी गरायो । धेरै राम्रा, केही नराम्रा साथी र बानीहरू थपिए मेरो जीवनमा । पहाडको एउटा दुर्गम गाउँमा सरकारी विद्यालयमा शिक्षण गर्ने म फुर्सदमा कथा, कविताहरू लेखि टोपल्थें । यसै सिलसिलामा मेरो सङ्गत साहित्य क्षेत्रमा क्रियाशील मित्रहरूसँग बढ्दै गयो ।

एकदिन साथीहरूले राजधानीमा साहित्यिक भेटघाट कार्यक्रम गर्ने कुरा राख्नु भो । म पनि कार्यक्रममा जान उत्सुक थिएँ । कहिल्यै नदेखेका, नभेटेका साथीहरूसँग भेटिने, चिनजान बढ्ने लोभले म त्यहाँ जान लालायित थिएँ।
घरमा श्रीमतीलाई भनें, “पर्सि म काठमाडौं जान्छु है !”
अचानक काठमाडौं जाने कुरा सुनेर मञ्जु छक्क परिन् र भनिन्, “ठट्टा नगर्नुस् न हजुर पनि ! यहाँ आफूलाई टाउको दुखेर मर्नु भएको छ ।”

उनको टाउको दुख्न थालेको निकै वर्ष भइसक्यो । मैले उपचारको लागि गाउँकै स्वास्थ्य चौकी भन्दा अन्त लैजाने हिम्मत गरेको छैन । ब्रुफिन र सिटामोलको निरन्तर सेवनले उनी दिन प्रतिदिन कमजोर हुँदै छिन् । चौमासिक रुपमा आउने तलबले पसलको उधारो तिर्न र बालबच्चा पढाउन धौधौ थियो । त्यसमाथि बुबाको उपचारको लागि लिएको ऋणको ब्याज पनि बुझाउनुपर्थ्यो । चाडपर्व मान्न र अन्य आवश्यकता पूरा गर्न बेलाबेलामा ऋण थपिने क्रम जारी थियो ।

पुलुक्क उनलाई हेरें, ओइलाउँदै गरेको सयपत्री फूलजस्तो मलिन अनुहार थियो । टाउकोमा ब्याण्डेज बाँधे झैं फेटा कसेर बसेकी थिईन् उनी ।
उनको मनले भने झैँ लाग्यो, ‘हजुर काठमाडौं जाने भए मलाई पनि लिएर जानुस् न ! एकपटक राम्रो हस्पिटलमा लगेर देखाईदिनु न !’
म साँच्चिकै उनले यसै भन्ने हुन् कि भन्ने डरले कुरा मोड्न लागें हतारहतार । तर कहिलेकाहीँ त भन्न मन लाग्थ्यो, ‘अब हामी तिम्रो उपचार गर्न काठमाडौं जाने । अनि उपचारपछि मनकामना दर्शन र पोखरा घुमेर आउने ! मौका मिलेमा लुम्बिनीसम्म घुमेर फर्कने !’
मनमा त थियो तर मैले यो कुरा कहिल्यै प्रकट गरिनँ न उनले नै यसबारेमा गुनासो गरिन् । म यी तमाम कुराहरू र आफ्नो विवशता सम्झेर क्षणक्षण विस्मित हुन्थें।
मनको कुरा मनैमा सीमित भइरहेको थियो ।

उनले म काठमाडौं जाने कुरा पत्याएकी थिईनन् तर म जाने निश्चित जस्तै भइसकेको थियो । कहिले केही आपत पर्छ कि भनेर पर्सको भित्रपट्टी चेपमा जहिल्यै दुई तीन हजार पैसा लुकाएर राख्ने गर्थें । त्यसरी लुकाएको बाहेक खुद्राखाद्री पाँच सात सय रुपैयाँ हुँदो हो मसँग । त्यही पैसाले काठमाडौं पुगेर आउने सोच बनाएको थिएँ मैले ।
त्यसको भोलिपल्ट साँझ मैले झोला मिलाएँ । एउटा डायरी र एक जोर फेर्ने लुगा राखें । केही वर्ष भएथ्यो मैले नयाँ लुगा नकिनेको । मेरा क्रियाकलाप नियालिरहेकी उनले मुख फोरिन्,

‘ए हजुर त साँच्चै जान लाग्नु भएको रहेछ, मैले त नपत्याइरहेकी ! के पर्यो त्यस्तो अर्जेन्ट ? नगइ नहुने !”
“होइन एउटा कार्यक्रम छ जानै पर्ने खालको …”
“ए, कुनै तालिम, गोष्ठी हो कि के हो त ?”
अफिसबाट कहिलेकाहीँ तालिम गोष्ठीमा जाँदा भत्ता ल्याएको सम्झेर उनले सोचिन् होला ! त्यस्तै पैसा आउने कार्यक्रम रहेछ क्यारे !
मैले भनें, “होइन तालिम त, साहित्यिक कार्यक्रम छ ।”
उनले अनुहार अँध्यारो पारिन् र भनिन्, “म सँग त पैसा छैन नि ! कसरी पुगेर आउनुहुन्छ काठमाडौं ?”
“मैले तिमीसँग पैसा मागेको छु त लाटी !”
“अनि कसरी गएर आउनुहुन्छ त !”
मेरो बदमासी समातिन आँटेको थियो र हतारहतार भनें, “साथीसँग लिएको छु ।”
जहिल्यै तलब आउँदा हात लाग्ने भन्दा चार पाँच हजार घटाएर भन्ने गर्थें म।
“ए फेरि ऋण गर्नुभयो है ? कति पुग्यो ऋण हिसाब गर्नुस् त !”
“ल ल भो, सुत्ने बेलामा ऋणको कुरा नगर त ! तिमीले नै भनेकी हैनौं खानेबेला घिन र सुत्नेबेला रिनको कुरा गर्नुहुँदैन भनेर !”
उनी चुपचाप, म पनि चुप ! तर मनभरि कुरा खेलिरहेका थिए ।

साहित्यले नाता जोडिदिएको र सिर्जना मार्फत आत्मीय सम्बन्ध कायम भएका दिपेन्द्र, मालिका, विपिन, सुनील, बिमला, तुलसी, बाबुराम, निर्दोष, गणेश, सपना, अमृत लगायतका दर्जनौं साथीहरूसँग प्रत्यक्ष भेटघाट र भलाकुसारी हुनेवाला थियो । देश विदेशमा रहेका सौगात, वीरेन्द्र, शारदा, लोकेन्द्र लगायतका धेरै साथीहरूले त्यो ऐतिहासिक भेलाको लागि शुभेच्छा र शुभकामना व्यक्त गरिरहेका थिए । यस्तै सम्झनाको तरेलीमा निद्रा गायब भएको थियो । कहिलेकाहीँ सम्झनासँग निद्राले पनि हार्दोरहेछ ।

बिहान हिँड्ने बेलामा उनले केही खुद्रा पैसा हातमा थमाइन् र भनिन्, “राम्रोसँग जानुहोला, घर फर्कदाँ पैसा उघ्र्यो भने केही पत्ता ब्रुफिन ल्याउनुहोला है ! यताको मेडिकलमा भन्दा सस्तो पर्छ कि !”

हृदयमा पराकम्प आयो ।
त्यो कम्पनले मन एक तमासको भो ! टाउकोमा घनले ठोकेजस्तो लाग्यो । जति मरिहत्ते गरेर काम गरेपनि एउटी श्रीमतीको टाउको दुखेको उपचार गराउन नसकेको पीडामा डुबें । ब्रुफिन कता सस्तो पाइएला भनेर सोच्नु, खोज्नु परेको छ । हे भगवान् ! धन्न सिटामोल चाँहि हेल्थ पोष्टले सित्तैमा दिइरहेको थियो । नत्र घर फर्कदाँ ल्याउने सूचीमा सिटामोल पनि शानदार तरिकाले चढ्ने थियो । अरूका श्रीमतीहरूका माग सारी र सिक्री हुदाँ मेरी प्यारीको डिमाण्ड ब्रुफिन थियो । मैले मनमनै आफू र आफ्नो विवशतालाई धिक्कारें । सोचें, ‘दशैं पेश्की आएपछि जसरी हुन्छ राम्रो हस्पिटलमा लगेर उपचार गराउँछु ।’ मैले यस्तो योजना बनाएको पनि दुई वर्ष भइसक्यो ! भ्यागुताको धार्नी कहिल्यै पुग्दैन भन्थे हो रहेछ ।
एउटा मनले भन्यो, ‘बिनाकाम नजा हो काठमाडौं, त्यहाँ पुगेर आउने खर्चले त बूढीको उपचार गर्न मिल्छ !’
फेरि अर्को मनले भन्यो, ‘ह्या, यो महङ्गीमा दुई चार हजारले के पो उपचार हुन्छ र ! छिस्स नि हुँदैन । तलब आएको बेला मन खोलेर राम्रोसँग उपचार गराउँछु ।’
छिट्छिटो यस्ता कुराहरू मनमा आए र गह्रुङ्गो मन लिएर म राजधानीतिर लागें । राति पनि अनेकौं सोच मनमा खेलाएर त्यति निद्रा नपरेकोले बसको सिटमा मस्त निदाएछु ।

कार्यक्रम तय गरिएको दिन सबेरै उठें र झोलाबाट लुगा झिकें । कच्याककुचुक परेका रहेछन् । कपडामा मेरो हैसियत ऐनामा झैँ प्रतिबिम्बित भए जस्तो लाग्यो । रङ खुइलिएका तिनै कपडा लाएर खाना खाएँ र गोल्डस्टार जुत्ता लगाएर लागे प्रज्ञा प्रतिष्ठानतिर । प्रज्ञाको गेटबाट भित्र छिर्ने बेला सुरक्षाकर्मीले केरकार गरे । आज हाम्रो कार्यक्रम छ भनेर गएँ । तिनीहरूले पत्याए कि पत्याएनन् मैले वास्ता गरिनँ । सबैभन्दा पहिला त्यहाँ मै पुगेको रहेछु, आँखा घुमाएर यताउता हेरें, कोही देखिनँ ।

केही क्षण त्यसै टहलें । बालकृष्ण सम, भिमनिधि तिवारी, सिद्धिचरण, मोतीराम लगायतका स्रष्टाका सालिक हेर्दै भानुभक्तको प्रतिमा मुनि गएर सुस्ताएँ । त्यत्तिकैमा केही मान्छेहरू आए कोही बाइकमा, कोही स्कुटीमा । मालिका, विपिन, बिमलाहरू रहेछन् । एकदुई पैदल पनि आएका थिए तर उनीहरूको लवाई, हिँडाई मेरो भन्दा उत्तम खालेजस्तो लाग्यो । त्यहाँ सबैभन्दा निम्छरो मै थिएँ भनेर ठम्याउन मलाई कुनै समय लागेन । आफूले आफैंलाई सम्झाएँ, ‘मान्छेको हैसियत लवाइखवाइ र सम्पत्तिले निर्धारण गर्दैन । तँ यस‌ै ठीक छस् ।’

भेटघाट उपलब्धिमूलक रह्यो । साहित्यलाई माया गर्नेहरूको एउटा साझा संस्था ‘हातेमालो साहित्य सङ्गम’ स्थापना गर्ने निर्णयसहित भेला सकियो । भेला सकिदाँ पर्सको चेपमा भएको एक हजार रुपैयाँ पनि सकियो । त्यसपछि साथीहरूले खाजा खान जाने प्रस्ताव राखे । मैले मेरो खल्ती सम्झिएँ र नछामी पत्ता लगाएँ; मसँग होटल, रेष्टुरेन्टमा खाजा खान पुग्ने पैसो थिएन । साथीहरूले खुवाउलान् भन्ने आशामा सँगसँगै जान अप्ठ्यारो लागेकाले म तर्किदै अरुभन्दा पछिपछि सुस्तरी हिँड्न थालें । तर मालिकाले पक्रिनुभयो र अँगालो मारेरै अगाडि लिएर जानुभो । म असमञ्जसमा परें ।

रेष्टुराँमा खाजा खान थालियो । स्वादिलो थियो तर मन खाजामा भन्दा खाजाको पैसा कसरी तिर्ने चिन्तामा डुबेको थियो । भोक लागेपनि म ढिलो गरेर खाइरहेको थिएँ । छिटोछिटो खाउँ भने पैसा तिर्नेमा आफै परिएला ! फेरि यी पन्ध्र सोह्र जनाले खाएको खाजाको पैसा तिर्ने सामर्थ्य मसँग थिएन । अघिल्लो पटक काठमाडौं आउँदा जिन्दगीमा एकपटक क्याफेमा बसेर कफीको चुस्की लिनुपर्यो भनेर छिरेको सम्झिएँ । एक कप कफीको एक सय बीस रुपैयाँ खत्रक्क तिर्नुपर्दा म फत्रक्क परेको थिएँ । उपरखुट्टी लाएर पिउँदा स्वादिलो लागेको कफी क्याफेबाट बाहिरिँदा खल्लोखल्लो टर्रो लागेको थियो ।

काठमाडौं सारै खर्चिलो लाग्यो । खल्ती रित्तिनै आँटेको थियो । अब घर फर्किनुपर्यो भन्ने सोचेर ब्रुफिन किन्न औषधी पसलतिर सोझिएँ । ब्रुफिन किन्ने बेला पैसा नियालें; घर फर्कन बसभाडा पनि नपुग्ने रहेछ । किनौं कि नकिनौं भनेर दोधारमा परें । आ ! जे पर्ला सोही टर्ला भनेर दुई पत्ता झ्याप्प किनेर झोलामा हालें ।

टिनिनिनि ! टिनिनिनि !! टिनिनिनि !!!
म झस्किएँ।

उताबाट छोरीको आवाज आयो, “बाबा, हजुर छिटो आउनू न ! यहाँ ममीलाई कस्तो साह्रो भएको छ । औषधी पनि सकिएछ, छिटो औषधी लिएर आउनू ल ?”
यो पटकको पराकम्पले मलाई हल्लाउन सकेन । किंकर्तव्यविमूढ भएर एकछिन जहाँको तहीँ सालिक झैं ठडिइरहें ।

काठमाडौं आएर दुई तीन हजार रुपैयाँ बेफ्वाँकमा सिध्याएकोमा ग्लानी महशुस हुन थाल्यो । हृदय सल्केर बलेको अग्निको रापले मन भतभती पोल्यो । त्यहाँबाट सिधै कोटेश्वर गएर गाडी चढें । बीच बाटामा कन्डक्टर पैसा उठाउन आयो । मसँग पूरै भाडा तिर्न पैसा थिएन । त्यसैले झर्ने बेलामा दिन्छु है भाइ भनेर टार्न खोजे । महाको घामट रहेछ, मान्दै मानेन । हाम्रो गलफत्ती सुनेर अगाडिबाट अर्को चर्को आवाज आयो, “पैसा नदिने भए के खान गाडी चढेको झार्दे न ! झार्दे !!”

म झनन्न भएँ । उता घरमा बूढी बिरामी छिन् यता चढेको गाडीबाट झार्दे भने त कसरी घर पुग्नु !

त्यो झार्दे न झार्दे भन्ने रूखो बोलीवालाको स्वर कताकता सुने झैँ लाग्यो र यसो घाँटी तन्काएर ऊ तिर हेरें । केही वर्ष अघि मैले नै पढाएको पल्लो गाउँको कमले पो रहेछ चालक त ! उसलाई देखेपछि अलिक सास आयो र भनें, “बाबु कमल मसँग आज गाडीभाडा तिर्ने पैसा छैन ! केही दिनपछि जसरी नि तिमीलाई हात लाइदिन्छु है ?”
कहिलेकाहीं रूखो बोली पनि मीठो भइदिन्छ ! कमलको त्यही रूखो बोली ‘……झार्दे न झार्दे !’ मेरो लागि पीडामा मलम भइदियो ।
ऊ पनि तीन छक्क पर्यो र कन्डक्टरलाई सरसँग पैसा नमाग्नू है भन्यो । गाडीका सबै यात्रुहरूले मै तिर हेरे वाल्ल परेर ।

गाडीबाट ओर्लेर म छिटोछिटो घरतिर हिँडे । हिँडे के भन्नू ! दौडिएँ । घर पुग्दा ठूली छोरी आमाको टाउको समातेर रुञ्चे मुख लाएर बसिरहेकी रहिछिन् । उनीहरूको अवस्था देखेर मैले मन थाम्न सकिनँ । तत्कालै ब्रुफिन खोलेर एक चक्की खुवाएँ र अप्ठ्यारो गरेर पानीले औषधी निलेपछि उनले म तिर हेरिन् र आँसुका ढिका खसाल्दै भनिन्, “म अब बाँच्दिनँ होला ! यी छोराछोरीको राम्रो ख्याल गर्नूस् है !”

अहिले त हृदयमा पराकम्प होइन ठूलो भूँइचालो नै गइदियो ।
टेकेको धरती हल्लियो । मलाई उभिन गाह्रो भइदियो । कानमा हजार डेसिबलको ध्वनि आएर बज्रिए जस्तो लाग्यो । भाउन्न छुटेर आयो । भित्तो च्याप्प समातेर थ्याच्च बसें । त्यसपछि म केही बोल्नै सकिनँ ! मात्र दुइटा आँखा बोले आफ्नै भाषामा ।
सानो छोरो भन्दै थियो, “बाबा तपाईं किन लुनु भएको ?”