बालकथा: पक्षीहरूको पाठ

सुरजपुर भन्ने एउटा सानो गाउँमा रामु भन्ने बालक बस्दथ्यो । रामु निकै जिद्दी थियो । ऊ प्रायः बेलुका अबेरसम्म खेल्थ्यो, बेलुकाको खाना पनि हतार-हतार खाएर आफ्नो मनपर्ने भिडियो हेर्दै बस्ने गर्थ्यो । बिहान भने ऊ सधैं ढिलो उठ्थ्यो । आमा-बाबाले धेरैपटक सम्झाउँदा पनि उसको बानीमा परिवर्तन आएन ।

एक दिन रामुको स्कुलमा नयाँ शिक्षक आए । उनी विद्यार्थीहरूसँग रमाइलो गर्दै पढाउने गर्थे । उनी हरेक विद्यार्थीलाई नयाँ कुरा सिकाउने प्रयास गर्थे । रामु पनि ती शिक्षकलाई निकै मन पराउँथ्यो । एक दिन शिक्षकले कक्षामा सबैलाई सोधे, “तिमीहरू पक्षीहरूबारे के-कति कुरा जान्दछौ ?”

कक्षाका सबै विद्यार्थीहरूले आ-आफ्ना कुरा बताए । कोहीले भने पक्षीहरू आकाशमा उड्छन् । कोहीले भने उनीहरू दाना खान्छन् । कोहीले त बच्चाहरूलाई गुँडमा उड्न सिकाउँछन् भने ।

शिक्षकले मुस्कुराउँदै बोले, “तिमीहरू सबै सही छौ । तर, के तिमीहरूले कहिल्यैँ पक्षीहरूको बानी र जीवनशैलीबाट केही सिकेका छौ ?” सबै विद्यार्थी अचम्मित भए । उनीहरूले त्यस्तो सोचेकै थिएनन् । रामु झन् उत्सुक भयो ।

शिक्षकले कथा सुनाउन सुरु गरे ।

“पक्षीहरूलाई हेर, उनीहरूको जीवन धेरै सरल छ । उनीहरू बेलुका केही खाँदैनन् । साँझ भएलगत्तै उनीहरू आफ्नो गुँडमा फर्कन्छन् र आराम गर्छन् । राति सुत्नेबित्तिकै बिहान चाँडै उठ्छन् । उनीहरू सूर्योदयसँगै खानपिनमा निस्कन्छन् । यस्तो बानीले उनीहरू सधैं तन्दुरुस्त रहन्छन् ।

के तिमीहरूले देखेका छौ, पक्षीहरूले कहिल्यै धेरै खाना खाएको ? तिनीहरूले पेट भरिएपछि अरू दाना उठाउँदैनन् । आफ्नो आवश्यकता भन्दा बढी संकलन गर्दैनन् । मानिसहरू जस्तो उनीहरूमा लोभ हुन्न ।”

रामु चुपचाप सुनिरहेको थियो । उसलाई आफ्नो दिनचर्या सम्झेर लाज लाग्न थाल्यो । ऊ सोच्न थाल्यो, “म त रातभर खाना खाएर बस्छु र बिहान ढिलो उठ्छु । यी पक्षीहरूजस्तो त हैन ।”

शिक्षकले आफ्नो कथा अगाडि बढाउँदै भने, “पक्षीहरू आफ्ना बच्चाहरूलाई समयमै उड्न सिकाउँछन् । उनीहरूलाई स्वतन्त्र बनाउँछन् । बच्चाहरूलाई हेरचाह गर्ने तर आफ्नै पखेटामा उड्न सिकाउने पक्षीहरूको यो गुणबाट सबैले पाठ सिक्नुपर्छ ।”

रामुलाई आफ्नो बानी फेरि याद आयो । ऊ निकै अल्छी थियो र सधैं अरूको भर पर्दथ्यो ।

त्यसपछि शिक्षकले भने, “पक्षीहरूको अर्को विशेष कुरा हो- परिश्रम । उनीहरू दिनभर आहार खोज्छन्, गुँड बनाउन मेहनत गर्छन् र आफूलाई सक्रिय राख्छन् । तिमीले कहिल्यै पक्षीलाई फुर्सदमा बसेको देख्यौ ? उनीहरू रातको समयमा मात्र आराम गर्छन् । दिनभरि सक्रिय जीवन बिताउँछन् । यसले उनीहरूलाई स्वस्थ राख्छ । हामी पनि आफ्नो शरीरलाई सक्रिय राखे मात्र स्वस्थ रहन सक्छौं ।”

रामुले सोच्यो, “म त दिनभर टिभी हेर्छु, खेल्न पनि जान्नँ । त्यसैले म अस्वस्थ महसुस गर्छु । यो त मेरो दोष रहेछ ।”

कक्षा सकिएपछि रामुले शिक्षकसँग कुरा गर्ने निधो गर्‍यो । ऊ उनीकहाँ गयो र भन्यो, “सर, म मेरो जीवन सुधार गर्न चाहान्छु । म पनि पक्षीहरूजस्तै नियमित बन्न चाहान्छु । त्यसो गर्नलाई कसरी थालनी गर्न सकिन्छ ?”

शिक्षकले मुस्कुराउँदै भने, “रामु, यदि तिमी साँच्चै परिवर्तन हुन चाहन्छौँ भने, आफ्नो दिनचर्यामा सानो-सानो परिवर्तन गर । राति समयमै सुत र बिहान चाँडै उठ । समयमै खाना खाऊ तर धेरै नखाऊ । आफ्नो स्वास्थ्यका लागि परिश्रम गर । त्यसपछि हेर्नू, तिम्रो जीवन कस्तो राम्रो हुन्छ ।”

रामुले त्यो दिनदेखि आफ्नो जीवन परिवर्तन गर्ने वाचा गर्‍यो ।

त्यस दिनदेखि रामुले राति अबेरसम्म खेल्न छोड्यो । ऊ बेलुका खाना खाएर समयमै सुत्न थाल्यो । बिहान सूर्योदय हुनासाथ ऊ उठ्थ्यो र आफ्नो किताब पढ्थ्यो । समयमै खाना खान थालेपछि ऊ स्वस्थ महसुस गर्न थाल्यो ।

केही हप्ता भित्रै रामुको जीवनमा ठूलो परिवर्तन आयो । उसको पढाइ राम्रो भयो । उसको शरीर तन्दुरुस्त भयो । साथीहरू पनि उसलाई हेरेर अचम्म मान्न थाले । सबैले सोध्थे, “रामु, तिमीमा यस्तो परिवर्तन कसरी आयो ?”

रामुले सबैलाई भन्यो, “मैले पक्षीहरूबाट सिकेँ । तिमीहरू पनि उनीहरूको बानीबाट सिक्न सक्छौँ । तिनीहरूले प्रकृतिसँग सन्तुलनमा बाँच्न सिकाउँछन् । तिनीहरूले आवश्यकता भन्दा बढी कहिल्यैँ केही गर्दैनन् । तिनीहरू मेहनत गर्छन् र समयमै आराम गर्छन् ।”

गाउँभरि रामुको यो परिवर्तनको कुरा फैलियो । अरू बालबालिकाहरूले पनि रामुबाट प्रेरणा लिए । सबैले पक्षीहरूको जीवनशैलीबाट पाठ सिक्न थाले ।

रामुले अब थाहा पाएको थियो कि सानो बानीले पनि जीवनमा ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ । ऊ आफ्नो शिक्षकलाई धन्यवाद दिन कहिल्यैँ छुटाउँदैन । शिक्षकले भनेका थिए, “यदि तिमीले पक्षीहरूबाट सिक्यौ भने, तिम्रो जीवन सदैव सुखद र स्वस्थ रहनेछ ।”

यसरी पक्षीहरूले रामुलाई मात्र होइन, उसको गाउँका सबैलाई प्रेरणा दिए । अब सबै बालबालिकाहरू बिहान चाँडै उठ्थे, बेलुका समयमै सुत्थे र सधैं मेहनत गरेर आफ्नो जीवन सुधार्थे । पक्षीहरूजस्तै सरल, परिश्रमी र सन्तुलित जीवन जिउने बानीले गाउँभरि खुसी छायो ।
रामुको दिमागमा शिक्षकको यहीं कुरा हरदम गुन्जिरहन्छ- जीवनलाई सफल र स्वस्थ बनाउन पक्षीहरूको सरल र अनुशासनपूर्ण जीवनशैलीबाट धेरै कुरा सिक्न सकिन्छ । सानो-सानो प्रयासले ठूला परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
०००
– नन्दलाल आचार्य
बेलका-२, सिद्धार्थटोल, उदयपुर ।
हाल- शिक्षक, श्री जनता मावि, गोलबजार-४, सिरहा ।