नमस्कार!
‘हाम्रो कथा घर डट कम’ ई-पत्रिकाले सुरुवाती दिनदेखि प्रकाशन गर्दै आएको एक विशेष स्तम्भ (साप्ताहिक श्रृंखला) अन्तर्गतको विशेष विधा (स्मार्ट कविता) बारे संक्षिप्तमा केही महत्वपूर्ण जानकारीमूलक लेख हाम्रा स्रष्टा तथा पाठकहरूका निमित्त प्रस्तुत छ।
विशेषगरी ‘स्मार्ट कविता’ विधामा कलम चलाउने प्रयासरत सम्पूर्ण कविहरूका लागि यो जानकारीमूलक लेख एकदमै लाभदायी हुन सक्छ। किनभने यहाँ हामीले संक्षिप्तमा भए पनि ‘स्मार्ट कविता’ लेखनमा ध्यान दिनै पर्ने एकदमै महत्वपूर्ण कुराहरूलाई समेट्ने प्रयास गरेका छौँ।
यो जानकारीमूलक लेख वरिष्ठ साहित्यकार तथा वरिष्ठ अर्थविद् डा. दामोदर पुडासैनी ‘किशोर’ द्वारा लेखिएको हो। डा. पुडासैनी ‘किशोर’ ‘हाम्रो कथा घर डट कम’का संरक्षक हुनुहुन्छ। उहाँकै संरक्षकत्वमा ‘हाम्रो कथा घर डट कम’को श्रीवृद्धि भई रहेको छ। उहाँले यो जानकारीमूलक लेख राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय वरिष्ठ कविहरूलाई अध्ययन गरेर र आफू स्वयं पनि लामो समयदेखि ‘स्मार्ट कविता’ लेख्दै आएको तथा पाठकहरूको मन जित्न सफल भएको अनुभवका साथ लेख्नु भएको हो।
यसर्थ, तपाईंहरूले यहाँ लेखिएका जानकारीहरूलाई हृदयमा उतारी मनन गरेर; आफ्नो सिर्जनालाई पानामा उतार्नुभयो भने अवश्य नै उत्कृष्ट सिर्जना जन्मिनेछ भन्नेमा हामी विश्वस्त छौँ। धन्यवाद
स्मार्ट कविता के हो?
- काव्यको छोटो, चुस्त, अर्थपूर्ण र परिणाममूलक रूप स्मार्ट कविता हो।
- स्मार्ट कविता देख्न, पढ्न, बुझ्न र प्रभाव ग्रहण गर्न मात्र नभई दीर्घकालसम्म तरङ्ग फैलाइरहने हुनुपर्छ।
- जसरी एउटा व्यक्ति स्मार्ट (फुर्तिलो) हुन उसको हाउभाउ, चालचलन, लवाईखवाई र दोस्रो व्यक्तिसँग सम्बन्ध स्थापनामा अपरिहार्य मानिन्छ, त्यसैगरी स्मार्ट कवितापनि थोरै शब्द, थोरै स्पेस, थोरै हरफहरूमा रूप धारण गरेर वृहत् र व्यापक अर्थ दिन सक्षम हुन्छ।
- ‘सूक्ष्मतामा व्यापकता’ स्मार्ट कविताको विशेषता हो।
स्मार्ट कविताको संरचना
- स्मार्ट कविता घटिमा तीन हरफ र बढीमा तेह्र हरफसम्मको संरचनामा उभिन्छ। लामा हरफ र बढी शब्दहरू स्मार्ट कविताका लागि पाच्य हुँदैनन्। यथाशक्य कम शब्द, कम हरफ र मसिनो आकारमा विशाल तरंग उब्जाउन सक्ने कविता यसको प्रमुख स्वरूप हो।
- स्मार्ट कविता फूलको थुँगा जस्तै हो, जसले जरा, रुख, हाँगा, पात सबैको सौन्दर्यलाई एकत्रित गर्दछ।
- पोस्टरमा सुन्दर चित्र प्रदर्शन गरिएझैं स्मार्ट कविता पनि पोस्टरमा प्रस्तुत गर्न सकिने हुन्छ।
- ‘अमूर्तताबाट मूर्ततातिर’ स्मार्ट कविताको प्रधान स्वरूप हो।
- स्मार्ट कवितामा मुख्यतः तीन खण्ड हुन्छन्। पहिलो खण्डले विषय र शैलीको घुम्टो खोल्छ, दोस्रो खण्डले पाठकलाई चासोको संसारमा घुमाउँछ र तेस्रो खण्डले पाठकलाई नसोचेको परिणाम दर्शाउँदै चमत्कारतिर प्रवेश गराउँछ।
स्मार्ट कविताका आवश्यक तत्व
- न्यूनतम शब्द र हरफ प्रयोग गरेर अपेक्षित अभिव्यक्तिलाई तीव्र र अर्थपूर्ण ढंगले प्रस्तुत गर्न सक्नु स्मार्ट कविताको पहिलो शर्त हो।
- विम्ब, प्रतीक, मिथक जस्ता तत्वहरू स्मार्ट कविताका अलंकार हुन्।
- स्मार्ट कवितामा भाव तीव्र बेगमा उब्जेको हुनुपर्छ, विचार गहन र सघन ढंगमा उठेको हुनुपर्छ र कविताले आकस्मिक रूपमा नवीन मोडमा नवीन परिणाम प्रस्तुत गर्न जरुरी हुन्छ।
- स्मार्ट कवितामा शीर्षक काव्यको सारांशको रूपमा रहनु आवश्यक हुन्छ, तर, तीन शब्दभन्दा बढीको शीर्षक उचित मानिदैन।
स्मार्ट कविताले स्वीकार नगर्ने तत्वहरू
- सपाट र सरल वर्णन स्मार्ट कविताले स्वीकार्दैन।
- स्मार्ट कविता अल्छी पाठकका लागि होइन, स्मार्ट रिडरका लागि हो। स्मार्ट कविता जान्न, बुझ्न र त्यसको फाइदा लिन पाठकपनि अध्ययनशील, जाँगरिलो र विचारशील हुन आवश्यक छ।
- स्मार्ट कविता पढेपछि पाठकले नवीन विचार, ज्ञान र मनोरञ्जन पाउन जरुरी हुने हुँदा शब्दको अनावश्यक बोझ, अर्थहीन काव्यात्मकता र निरस शैलीले पाठकलाई तान्न सक्दैन।
निष्कर्ष
वर्तमान युग स्मार्ट लाइफ (स्फूर्तिपूर्ण जीवन) को समय हो। थोरै समयमा धेरै कुराहरू थाहा पाउने, धेरै उपलब्धि हासिल गर्ने र धेरै आनन्द प्राप्त गर्ने सबैको ध्येय हो। काव्यात्मक लय हरेक जीवनको प्रमुख आवश्यकता हो। शब्द जञ्जालमा नजेलिएर चुस्त, दुरुस्त ढंगले विन्दुबाट सिन्धु सयर गर्ने चाहना सबैको हुन्छ। स्मार्ट कविता विन्दुको रूपमा उभ्याएर सिन्धु अर्थ्याउन सक्नु कविको सामर्थ्य हो। यसले सीमित समयमा असीमित ज्ञान प्रवाह गर्न सक्दछ। त्यसैले यो जरुरी छ।
नेपाली भाषा साहित्यलाई माया गरेर यहाँसम्म आइ, यहाँ प्रकाशित लेख/रचनाहरू पढिदिनु भएकोमा तपाईँलाई धेरै धेरै धन्यवाद। तपाईँले भर्खरै माथि पढेको लेख/रचना कस्तो लाग्यो कमेन्ट बक्समा आफ्नो प्रतिक्रिया राख्न सक्नु हुनेछ। आफ्नो मनमा लागेको प्रतिक्रिया राख्न तपाईँ स्वतन्त्र हुनुहुन्छ। यदि तपाईँ पनि नेपाली भाषा साहित्यमा कलम चलाउनु हुन्छ भने आफ्नो छोटो परिचय र एक प्रति अनुहार चिनिने तस्बिर सहित आफ्ना लेख/रचनाहरू हामीलाई hamrokathaghar@gmail.com मा पठाउन सक्नु हुनेछ। अन्य कुनै पनि जानकारीका लागि +९१८७३८०९३५७३ नम्बरमा ह्वाट्सएप गर्न सक्नु हुनेछ। धन्यवाद । नोट: यहाँ प्रकाशित कुनै पनि लेख/रचनाहरू लेखकको वा 'हाम्रो कथा घर' को अनुमति बिना कुनै पनि माध्यमबाट प्रकाशन प्रसारण गर्न पाइने छैन । अन्यथा, यस्तो गरिएको पाएमा प्रचलित कानुन बमोजिम कारबाही गरिने जानकारी गराउँदछौ।
