लघुकथामा एक प्रयोग नन्दलाल आचार्यका साथमा – अंक ०६

लघुकथा सूची
१. लघुकथा: सत्यको खोजी ➛ हरि आचार्य
२. लघुकथा: नयाँ बाटो ➛ स्वस्तिका सिम्खडा
३. लघुकथा: छायाँ र उज्यालो ➛ रोजिना धमला

१. लघुकथा: सत्यको खोजी
✒ हरि आचार्य

“छायाँ किन पछ्याइरहन्छ?” बालकले बाबुसँग सोध्यो।
बाबुले मुस्कुराउँदै उत्तर दिए, “किनकि ज्योति छ, छायाँ पनि छ।”
बालकले अचम्म मान्यो। ऊ मैदानतिर दौडियो। जहाँ ऊ जान्थ्यो, छायाँ साथ लाग्थ्यो। ऊ छायाँलाई समात्न खोज्थ्यो, तर सक्दैनथ्यो।
एक दिन ऊ रातको अन्धकारमा एक्लै उभियो। कुनै छायाँ थिएन। उसले फेरि बाबुसँग सोध्यो, “अब छायाँ किन छैन?”
बाबु सोचमग्न भए। उनलेे सत्य र असत्य दुवै प्रकाशको उपस्थितिमा मात्र देखिने ठहर गरे। छायाँलाई दौतरी बनाउन सके सत्यको उज्यालो खोज्न सिकिन्छ भन्ने बुझे।
“जब पूर्ण अन्धकार हुन्छ, छायाँ हराउँछ।” अन्ततः बाबुले मैनबत्ती बालेर थपे, “तर प्रकाश बाल्दा छायाँ फेरि जन्मन्छ । सत्य पनि यस्तै हो।”
❀❀❀

[ लघुटिप्पणी ]
➧ हरि आचार्यको लघुकथा ‘सत्यको खोजी’मा एक दृष्टि
✒ नन्दलाल आचार्य

हरि आचार्यद्वारा लिखित लघुकथा सत्यको खोजी छोटो भए पनि गम्भीर दार्शनिक र आध्यात्मिक प्रश्नहरूसँग सम्बन्धित छ। कथामा एक बालक र उसका बाबुको संवादमार्फत सत्य, प्रकाश र छायाको आपसी सम्बन्धलाई खोज्ने प्रयास गरिएको छ। कथाले बालसुलभ जिज्ञासालाई माध्यम बनाएर सत्यको गहिराइलाई उजागर गर्ने प्रयत्न गरेको छ।

१. कथावस्तु र विषयवस्तु
कथाले सत्यको खोजी गर्ने एक बालकको जिज्ञासा प्रस्तुत गर्छ। बालकले छायाको उपस्थितिबारे प्रश्न गर्दा बाबुले ज्योति (प्रकाश) र छायाको सम्बन्धबारे बुझाउने प्रयास गर्छन्। जब बालक अन्धकारमा उभिन्छ, उसले छायाको अनुपस्थितिबारे पुनः प्रश्न गर्छ। यसबाट बाबुले निष्कर्ष निकाल्छन् कि सत्य र असत्य पनि प्रकाशको उपस्थितिमा मात्र देख्न सकिन्छ। मैनबत्तीको उदाहरण दिएर उनले देखाउँछन् कि सत्यको अस्तित्व प्रकाश र छायाको जस्तै छ- पूर्ण अन्धकारमा सत्य हराउन सक्छ, तर उज्यालो पर्नासाथ फेरि देखा पर्छ।

२. शैली र प्रस्तुति

क) कथाको शैली:सरल, तर प्रभावशाली छ। बच्चाको जिज्ञासा र बाबुको उत्तर क्रमशः रहस्योद्घाटन गर्ने तरिकाले अगाडि बढ्छ। संवादमाध्यमबाट कथा प्रस्तुत गरिएकाले यो निकै आकर्षक र गहिरो प्रतीत हुन्छ।ख) संवादमुखी प्रवाह:बालक र बाबुको संवादले कथालाई सरल र जीवन्त बनाएको छ।
ग) रूपक (Metaphor) को प्रभावशाली प्रयोग: छायाँलाई सत्य-असत्यसँग तुलना गर्नु अत्यन्तै कलात्मक ढंगले गरिएको छ।

३. प्रतीकात्मकता र दार्शनिक गाम्भीर्य
कथाले प्रतीकात्मक रूपमा सत्य र असत्यको सम्बन्धलाई उजागर गर्छ। छायाँलाई असत्यको रूपमा र उज्यालोलाई सत्यको रूपमा बुझ्न सकिन्छ। जब पूर्ण अन्धकार हुन्छ, छायाँ हराउँछ- यसलाई पूर्ण अज्ञानताको अवस्था भनेर बुझ्न सकिन्छ, जहाँ सत्य-असत्यको कुनै भेद हुँदैन। तर प्रकाश आएपछि (ज्ञान वा आत्मबोध भएपछि) सत्य पुनः देखिन्छ।

४. संरचना र सम्प्रेषण
कथाको संरचना सन्तुलित छ।

• क) प्रस्तावना: बालकको प्रश्नबाट कथा सुरु हुन्छ।

• ख) विकासक्रम: बालकको छायाँ समात्ने प्रयास र अन्धकारमा छायाको अभावबारे बुझ्ने कोसिस।

• ग) निष्कर्ष: बाबुले ज्ञानको प्रकाशमा मात्र सत्य देख्न सकिन्छ भन्ने गहिरो शिक्षा दिन्छन्।
  कथा छोटो भए पनि यसको सम्प्रेषण स्पष्ट छ। लेखकले धेरै कुरा नबोली अर्थपूर्ण विचार सम्प्रेषण गर्न सफल भएका छन्।

५. साहित्यिक विशेषताहरू
अ) संक्षिप्तता र प्रभावकारिता

कथामा अनावश्यक विवरणहरू छैनन्। छोटो संवाद र घटनाक्रमले गहिरो सन्देश दिन सक्छ भन्ने कुरा देखाइएको छ।

आ) बिम्बात्मकता

कथामा छायाँ, उज्यालो, अन्धकारजस्ता तत्वहरूलाई रूपकका रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ। सत्य-असत्यलाई बुझ्न यो शैली प्रभावकारी छ।

इ) बालसुलभ जिज्ञासामार्फत गहन शिक्षा

बालकका प्रश्नहरूले पाठकलाई पनि सोच्न बाध्य पार्छ। बाबुको उत्तर बालकका लागि मात्र होइन, पाठकका लागि पनि गम्भीर छ।

६. सम्भावित सुधारका पक्षहरू
यद्यपि कथा अत्यन्तै सुन्दर र प्रभावशाली छ, केही पक्षहरू अझ परिमार्जन गर्न सकिन्छ:

क) थप विवरण दिन सकिने ठाउँ:
बालकको मनोदशा, ऊ कसरी छायाँलाई समात्ने प्रयास गर्छ, वा अन्धकारमा ऊ के महसुस गर्छ भन्ने कुरा थपिएमा कथा झन् जीवन्त बन्न सक्छ।

ख) तार्किक स्पष्टता:
बाबुले निष्कर्ष निकालेको अंशलाई अझ स्पष्ट पार्न सकिन्छ। सत्य सधैं प्रकाशमा मात्र देखिन्छ कि कहिलेकाहीँ अन्धकारमा पनि अनुभूत गर्न सकिन्छ?

ग) अन्त्यलाई अझ प्रभावशाली बनाउन सकिने सम्भावना:
बाबुको अन्तिम वाक्य प्रभावशाली भए पनि, अझ गहिरो भावयुक्त संवादले कथा अझ बढी सम्झन लायक बन्न सक्थ्यो।

७. निष्कर्ष
हरि आचार्यको सत्यको खोजी एउटा उत्कृष्ट लघुकथा हो, जसले छोटो संवादमार्फत गम्भीर दार्शनिक पक्ष उजागर गर्छ। छायाँ, प्रकाश, र सत्यबीचको सम्बन्धलाई प्रतीकात्मक रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ। कथाले पाठकलाई सोच्न बाध्य पार्छ र बालसुलभ जिज्ञासामार्फत गहिरो शिक्षा दिन्छ।
यदि केही थप विवरणहरू समावेश गरिएर अन्त्यलाई अझ गहिरो बनाइयो भने, कथा झन् प्रभावशाली बन्न सक्छ। समग्रमा, यो लघुकथा सरल, तर गहिरो सन्देश बोकेको उत्कृष्ट उदाहरण हो।
❀❀❀

उत्तर लघुकथा: सत्यको रहस्य
✒ नन्दलाल आचार्य

“तर बाबु, सत्य भनेको कस्तो हुन्छ त?” बालकले पुनः जिज्ञासा व्यक्त गर्‍यो।
बाबुले केहीबेर मौन रहेर बालकलाई बाहिर लिएर गए। आकाशमा पूर्णचन्द्र झुल्किसकेको थियो।
“यो चन्द्रमा हेर।” बाबुले मुस्कुराउँदै भने, “यो सूर्यको प्रकाशमा उज्यालो देखिन्छ, हैन त?”
“हो, बाबु।” बालकले टाउको हल्लायो।
“तर दिनभरि हामी चन्द्रमालाई देख्दैनौं, किनभने सूर्यको प्रकाशले त्यसलाई ढाक्छ।” बाबुले गहिरो नजरले बालकलाई हेरे, “तर यसको अस्तित्व त कहिल्यै मेटिँदैन। सत्य पनि त्यस्तै हो, कहिलेकाहीँ असत्यको घामले ढाके पनि अन्ततः सत्य प्रकट हुन्छ।”
बालक केहीबेर मौन रह्यो। ऊ आफ्नो छायाँलाई हेर्न थाल्यो, जुन चन्द्रमाको उज्यालोमा लामो भएर फैलिएको थियो।
उसले आँखा झिम्क्याएर सोध्यो, “तर, बाबु, सत्य कहिले उज्यालो हुन्छ र कहिले छायाँजस्तै धमिलो किन देखिन्छ?”
“सत्य आफ्नै प्रकाशमा टल्किन्छ।” बाबुले हल्का सास फेर्दै भने, “जब मन स्वच्छ ऐनाजस्तै हुन्छ।”
०००

२. लघुकथा: नयाँ बाटो
✒ स्वस्तिका सिम्खडा

“जीवन भनेको खोला हो, बग्नुपर्छ, अड्किनु हुँदैन।” सानाबुबाले भने।
त्यसबेला रवि साँझको उज्यालोमा सानाबुबासँग हिँडिरहेको थियो। गाउँको परालले छाएको घरहरू, गाईबस्तुहरू अनि शान्त वातावरण ।
“तर खोला बाँधिए भने के हुन्छ?” रविले अबोध प्रश्न सोध्यो।
“बाँधिए पनि पानीले बाटो खोज्छ। तर कहिलेकाहीं पोखिन्छ, बगाउँछ।” बुबाले मुस्कुराउँदै भने।
रविले मकैबारीतिर हेऱ्यो। उसको मनभित्र सपना थिए, नयाँ बाटो खोज्ने चाहना थियो।
“बुबा, म सहर जाने सोच्दैछु।” उसले झुक्किएझैं भन्यो।
रवि मौन रह्यो। सहरको सपना, गाउँको माया, बुबाको सल्लाह, सबै मनमा खेलिरहे। चन्द्रमा उदाउँदै थियो। खोलालाई रोक्न नसकिने तर दिशा दिन सकिने ठहर गरे बुबाले।
“खोला जता बग्छ, त्यहाँ नयाँ सम्भावना हुन्छ।” बुबाले टाउको हल्लाउँदै प्रष्ट्याए,
“तर बग्नु बुद्धिमानीले हुनुपर्छ।”
❀❀❀

[ लघुटिप्पणी ]
➧ स्वस्तिका सिम्खडाको लघुकथा ‘नयाँ बाटो’मा एक दृष्टि
✒ नन्दलाल आचार्य

स्वस्तिका सिम्खडाद्वारा लिखित लघुकथा ‘नयाँ बाटो’ छोटो भए पनि गहन विम्ब, प्रतीकात्मकता र जीवन-दर्शन बोकेको सशक्त कथा हो। यस कथाले पारम्परिक जीवनशैली र आधुनिकताबीचको द्वन्द्वलाई सरल संवाद र गूढ़ अर्थ बोकेको भाषाशैलीमार्फत प्रस्तुत गरेको छ।

१. शीर्षकको सान्दर्भिकता
‘नयाँ बाटो’ शीर्षकले कथाको मूल सन्देशलाई संक्षिप्त तर प्रभावकारी रूपमा समेट्छ। कथाको मूल पात्र रवि आफ्नो जीवनको नयाँ बाटो खोज्न चाहन्छ, जसले पुरानो परम्परागत जीवनशैलीबाट बाहिर निस्कने चाहना दर्शाउँछ। शीर्षकले नयाँ सम्भावनाको खोजी, परिवर्तनको आकांक्षा, र जीवनको प्रवाहलाई संकेत गर्छ।

२. कथाको मुख्य विषयवस्तु र विचार
कथाले परम्परा र नवीनताबीचको द्वन्द्वलाई प्राकृतिक विम्ब ‘खोला’ को माध्यमबाट उजागर गर्छ। खोला बग्नु परिवर्तनको संकेत हो, जुन जीवनको गतिशीलता दर्शाउँछ। कथामा देखाइएअनुसार, खोला जस्तै मानिस पनि निरन्तर बग्नुपर्छ, नयाँ सम्भावनाहरू खोज्नुपर्छ। तर, बुबाको सन्देश ‘बग्नु बुद्धिमानीले हुनुपर्छ’ भन्ने वाक्यले परिर्वतन जति आवश्यक छ, त्यति नै विवेकपूर्ण हुनुपर्ने सन्देश दिन्छ।

३. पात्रचित्रण

क) रवि:

ऊ एक युवा हो, जो गाउँमा जन्मिएको भए पनि आधुनिक सहरको सपनामा रमाएको छ। ऊ अवसरको खोजीमा छ, नयाँ बाटो कोर्न चाहन्छ। ऊ द्विविधामा छ— एकातिर परम्परागत गाउँको मोह, अर्कोतिर सहरको आकांक्षा।

ख) सानाबुबा:

परिपक्व, जीवनदर्शी व्यक्ति हुन्। उनको भूमिका मार्गदर्शकको जस्तो छ। उनी रविलाई सीधै कुनै निर्णय थोपर्दैनन्, बरु जीवनका गूढ़ सत्यहरूलाई सरल तर गहन विम्बमार्फत बुझाउने प्रयास गर्छन्।

४. संवादको शक्ति
कथामा संवाद अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। संवाद छोटा, तर गहकिला छन्। उदाहरणका लागि:
“जीवन भनेको खोला हो, बग्नुपर्छ, अड्किनु हुँदैन।”
यो संवादले जीवनको निरन्तर गतिशीलताको महत्त्व दर्शाउँछ।
“तर खोला बाँधिए भने के हुन्छ?”
रविको यो जिज्ञासा केवल खोलाबारे नभएर, परम्परागत समाजले नयाँ सोचलाई रोक्दा के हुन्छ भन्ने विम्बात्मक प्रश्न हो।
“बग्नु बुद्धिमानीले हुनुपर्छ।”
बुबाको यो सल्लाहले परिर्वतन केवल जोसले नभएर, होशपूर्वक गर्नुपर्ने पाठ दिन्छ।

५. विम्ब र प्रतीकात्मकता
कथाले खोला, बाँध, सम्भावना जस्ता प्रकृतिसँग सम्बन्धित विम्बहरू प्रयोग गरी गूढ़ सन्देश दिन्छ।

खोला → जीवनको प्रवाह
बाँध → अवरोध, परम्परागत सोच, समाजका सीमाहरू
नयाँ बाटो → परिवर्तन, नवीनताको खोजी

६. कथा शैली र प्रभावकारिता

क) सरलता र सङ्क्षिप्तता:

कथाले अनावश्यक विवरण दिनुभन्दा संवाद र भावनालाई प्रभावशाली बनाउँछ।

ख) खुला अन्त्य:

अन्त्यले रविले के निर्णय लिन्छ भन्ने खुला राखेर पाठकलाई सोच्न बाध्य पार्छ।

७. निहित सन्देश र समाजिक सन्दर्भ
यो कथा विशेष गरी ग्रामीण समाजमा हुर्केका युवा पुस्ताले भोग्ने मनोवैज्ञानिक द्वन्द्वलाई उजागर गर्छ। पुरानो पुस्ताले दिएको मार्गदर्शनलाई इन्कार गर्न नसकिने भए पनि नयाँ पुस्ताले आफ्नै बाटो बनाउनुपर्ने यथार्थ यस कथाले चित्रण गरेको छ।

८. सम्भावित सुधारका पक्षहरू
कथालाई अझ विस्तारित गरी, रविको अन्तिम मनोभावलाई थोरै खुलाउने प्रयास गर्न सकिन्थ्यो।
संवादहरू अझ बढी चरित्रअनुसार विविध बनाउन सकिन्थ्यो, जस्तै रविको संवादमा अलिकति असमञ्जसता वा द्विविधा झल्किन सक्थ्यो।

निष्कर्ष
लघुकथा ‘नयाँ बाटो’ छोटो भए पनि गहकिलो विचार बोकेको छ। कथामा प्रयुक्त विम्बहरू सरल तर सशक्त छन्, जसले जीवनको प्रवाह, परिर्वतनको आवश्यकता र विवेकशीलताको महत्वलाई गहिरोसँग दर्शाउँछ। ग्रामीण र शहरी जीवनबीचको अन्तरद्वन्द्वलाई प्रभावकारी रूपमा उठान गरिएको छ। कथाको सन्देश केवल कुनै एक पात्र वा परिवेशसम्म सीमित छैन, बरु हरेक परिवर्तन खोज्ने व्यक्तिको जीवनयात्रामा लागू हुन्छ।
सम्पूर्ण रूपमा, ‘नयाँ बाटो’ एउटा उत्कृष्ट लघुकथा हो, जसले पाठकलाई गम्भीर रूपमा सोच्न बाध्य पार्छ।
❀❀❀

उत्तर लघुकथा: नयाँ यात्रा
✒ नन्दलाल आचार्य

“तर खोला बगेपछि फर्किन सक्छ?” रविले सहरको पहिलो साँझ सम्झँदै सोध्यो।
“बग्नु बुद्धिमानीले हुनुपर्छ ।” सानाबुबाले भनेका थिए, “तर अहिले सहरको भीडमा ऊ खोई कुन दिशातिर बगेको थियो?”
ठूला भवनहरू, अनगिन्ती उज्याला बत्तीहरू । सहरले सपनाहरू देखाउने, तर कहिलेकाहीँ सपनाहरू हराउने पनि रहेछन्।
एउटा साँझ, चिसो हावाले रविलाई गाउँ सम्झाइदियो। परालको बास्ना, गाईबस्तुको आहट, मकैबारी। त्यो खोलाले बगाउँदै ल्याएको सम्झनाको किनारमा ऊ उभियो।
“म फर्किन सक्छु?” उसले आफैंसँग सोध्यो।
सहरले उसलाई धेरै सिकायो- बाटो छिचोल्न, दिशा रोज्न। अनि उसले बुझ्यो, खोला फर्किए पनि पहिलेकै बगर उस्तै हुँदैन।
भोलिपल्ट, उसले गाउँ जाने बसको टिकट किन्यो ।
गाउँको आकाशमा उही चन्द्रमा चम्किरहेको थियो।
सानाबुबाले उसलाई देखेर मुस्कुराउँदै भने,
“खोला जहाँ गए पनि आफ्नै किना
०००

३. लघुकथा: छायाँ र उज्यालो
✒ रोजिना धमला

“उज्यालो, तँ किन डराउँछस्?”
“डराउँदिनँ, तिमीले छोड्दैनौ भने।”
सवालवाला बत्ती आफू जलेर संसारलाई प्रकाश छर्दै थियो। तल एउटा सानो छायाँ थियो, जुन सधैं उसकै वरिपरि नाच्थ्यो।
बत्तीले सोध्यो, “तिमी किन मबाट अलग हुन्नौ?”
छायाँ मुस्कुरायो, “किनकि म तिमीले नै जन्माएको सन्तान हुँ।”
बत्ती झन् झिलिमिली भयो। छायाँ अझ गहिरियो। हावाले बत्तीलाई हल्लायो। छायाँ पनि थरथरायो।
एकैछिनमा हावा तीव्र बन्यो। बत्ती निभ्यो। छायाँ हरायो।
केही क्षणपछि, पूरै कोठा कालो भयो।
कुनै नयाँ बत्ती बल्न खोज्दै थियो। कुनै ठाउँमा नयाँ छायाँ जन्मन लागेको थियो।
अन्धकारमा एउटा आवाज गुन्जियो, “जब प्रकाश मर्छ, छायाँ पनि मर्छ।”
❀❀❀

[ लघुटिप्पणी ]
➧ रोजिना धमलाको लघुकथा ‘छायाँ र उज्यालो’मा एक दृष्टि
✒ नन्दलाल आचार्य

१. शीर्षकको संगति
“छायाँ र उज्यालो” शीर्षक अत्यन्तै सान्दर्भिक छ। कथा प्रकाश (उज्यालो) र छायाँको अन्योन्याश्रित सम्बन्धको रूपकमार्फत दार्शनिक विमर्श गर्छ। शीर्षकले कथाको मूल भावलाई एकै झलकमा चित्रण गरेको छ, जसले पाठकलाई कथाको गहिराइमा डुब्न प्रेरित गर्छ।

२. विषयवस्तु र कथावाचन
यो लघुकथा सरल संवादमूलक शैलीमा लेखिएको भए पनि गहिरो अस्तित्ववादी र दार्शनिक विमर्श उठाउँछ। कथामा प्रकाश र छायाँको आपसी सम्बन्ध मात्र नभई अस्तित्वको परिप्रेक्ष्यमा निर्भरता र नाश (विलय) को यथार्थलाई देखाइएको छ। उज्यालोको अर्थ ज्ञान, जीवनशक्ति वा चेतना हुन सक्छ भने छायाँ त्यसको परिणामस्वरूप देखिने प्रभाव, स्मृति वा अस्तित्वको द्वन्द्व।

बत्ती अर्थात् उज्यालो स्वयं जलिरहेको छ, जसले संसारलाई प्रकाश दिन्छ। तर त्यसैको कारणले छायाँको उत्पत्ति हुन्छ। यहाँ “उज्यालो, तँ किन डराउँछस्?” भन्ने प्रश्न महत्वपूर्ण छ, जसले उज्यालोको अस्थायित्व दर्शाउँछ। जबसम्म बत्ती बलिरहन्छ, छायाँ रहन्छ। जब उज्यालो निभ्छ, छायाँ पनि मर्छ। यो जीवन र मृत्युको रूपक पनि हुन सक्छ।

३. चरित्र निर्माण
यस कथामा मानव पात्र छैनन्। पात्रहरू प्रतीकात्मक छन्- उज्यालो (बत्ती) र छायाँ। तिनीहरू संवादद्वारा आफ्ना अस्तित्वगत प्रश्नहरूसँग जुझ्छन्। यो कथामा प्रत्यक्ष रूपमा कुनै व्यक्तित्व विकास (character development) हुँदैन, तर बत्तीको निभ्नुअघि झनझन बल्नु र छायाँको झनझन गहिरिनु एउटा मनोवैज्ञानिक तथा दार्शनिक प्रभाव पैदा गर्छ।

४. संवाद र भाषाशैली
कथामा संवाद छोटा, सरल र प्रभावशाली छन्। संवादहरू कथाको मूल भावलाई स्पष्ट पार्ने काम गर्छन्। विशेषगरी, “किनकि म तिमीले नै जन्माएको सन्तान हुँ।” भन्ने वाक्यले निर्भरता र अस्तित्ववादी सोचलाई स्पष्ट पार्छ। अन्तिम वाक्य- “जब प्रकाश मर्छ, छायाँ पनि मर्छ।” -ले कथाको समग्र अर्थ खोलिदिन्छ।

भाषाशैली सुगम, तर प्रतीकात्मक छ। यहाँ बत्तीको बल्नु, छायाँको नाच्नु, हावाको चल्नु, बत्ती निभ्नु, छायाँ हराउनु जस्ता दृश्यात्मक (visual) र संवेदनशील (sensory) विवरणहरू छन्, जसले कथालाई जीवन्त बनाउँछ।

५. रूपक र बिम्ब प्रयोग
कथाले व्यापक रूपकहरू प्रयोग गरेको छ:

बत्ती (उज्यालो) – चेतना, ज्ञान, जीवन
छायाँ – अज्ञान, निर्भरता, अस्थायित्व
हावा – परिवर्तन, समय, अनिश्चितता
अन्धकार – मृत्यु, अन्त्य, पुनर्जन्मको सम्भावना

बत्तीको निभ्नु जीवनचक्रको अन्त्य र पुनर्जन्मको संकेत हुन सक्छ। जब एक बत्ती निभ्छ, अर्को बल्न खोज्छ। यो निरन्तरताको दर्शन हो।

६. अन्त्य र प्रभाव
कथाको अन्त्य प्रभावशाली छ। बत्ती निभेपछि छायाँ पनि हराउनुका साथै पूरै कोठा अन्धकार हुन्छ। तर त्यही क्षण नयाँ बत्ती बल्न खोज्दै छ। यसको अर्थ अस्तित्व कहिल्यै स्थिर हुँदैन; हरपल पुनर्निर्माण भइरहेको हुन्छ।

अन्त्यले पाठकलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ- के हामी उज्यालो हौँ, कि छायाँ? के हामी आत्मनिर्भर छौँ, कि अरू कुनै शक्तिमा निर्भर छौँ?

७. समग्र मूल्यांकन

अ) मजबुत पक्षहरू:

• प्रतीकात्मकता र रूपकको उत्कृष्ट प्रयोग

• सरल तर दार्शनिक संवाद

• अस्तित्ववादी विषयवस्तु

गहिरो भावार्थयुक्त अन्त्य

आ) सुधार गर्न सकिने पक्षहरू:

कथाको विचारधारा गहिरो भए पनि संवाद अझ बढी विस्तार गर्दा पात्रहरूको मनोवैज्ञानिक तह बलियो हुन सक्छ।

केही अन्य बिम्बहरूको प्रयोग गर्दा कथाको दृश्यात्मक प्रभाव अझ प्रबल हुन सक्छ।

८. निष्कर्ष
यो लघुकथा छोटो भए पनि यसको प्रभाव गहिरो छ। यसको विषयवस्तु अस्तित्ववाद, निर्भरता, जीवन-मृत्यु र पुनर्जन्मको चक्रमा आधारित छ। प्रतीकात्मकता, भाषाशैली, संवाद र अन्त्य उत्कृष्ट छन्। समग्रमा, यो उत्कृष्ट लघुकथा हो, जसले पाठकलाई गहिरो चिन्तन गर्न प्रेरित गर्छ।
❀❀❀

उत्तर लघुकथा: पुनर्जन्म
✒ नन्दलाल आचार्य

“जब प्रकाश मर्छ, छायाँ पनि मर्छ।”
“तर पुनर्जन्म सम्भव छ ?”
कोठामा कालो घना छायाँ मौन थियो। अन्धकारको गर्भभित्र कुनै आवाज जन्मन खोज्दै थियो।
अचानक, बाहिरबाट एउटा झिल्को छिरेर तेलको बत्तीसँग ठोक्कियो। ज्वाला सल्कियो। उज्यालो फेरि फैलियो। छायाँ पुनः जन्मियो।
बत्तीले चकित हुँदै सोध्यो, “तिमी फेरि फर्कियौ?”
छायाँले हल्का मुस्कानसहित भन्यो, “जबसम्म उज्यालो जीवित रहन्छ, म पनि रहन्छु। तर हेर, म पहिलेजस्तो होइन।”
नयाँ उज्यालो पहिलाभन्दा केही मधुरो थियो। नयाँ छायाँ पहिलाभन्दा केही कम गहिरो।
बत्तीले निस्सासिँदै भन्यो, “हामी कहिल्यै एक-अर्काबाट मुक्त हुन सक्दैनौं, होइन?”
छायाँले गम्भीर आवाजमा भन्यो, “उज्यालो बाँचिरहेसम्म छायाँको अस्तित्व रहन्छ। तर हामी दुबै परिवर्तनशील छौँ।”
बाहिर बिहानको पहिलो किरण उदायो।
कोठाभित्रको बत्ती निभ्यो। छायाँ विलीन भयो।
तर अब, बाहिरको उज्यालोसँगै, नयाँ छायाँहरू जन्मिँदै थिए।
०००