लघुकथामा एक प्रयोग नन्दलाल आचार्यका साथमा – अंक ०९

अघुकथा क्रम:
१. लघुकथा: निर्धन ➠ विश्वराज अधिकारी
२. लघुकथा: टाउकाकाे माेल ➠ निरज काेइराला
३. लघुकथा: कसिङ्गर ➠ लक्ष्मीप्रसाद पौडेल

१. लघुकथा: निर्धन
✒ विश्वराज अधिकारी

काठमाडौंको पाँच तल्ले आफ्नो घरको छत माथिबाट हेर्दै उनले आफ्नी पत्नीलाई भने, ‘हेर सीता, अहिले हामीसँग आफ्नै घर छ, व्यापार छ, कार छ, सुख र सुविधाका हरेक कुराहरू छन्।’
सीताबाट कुनै प्रतिक्रिया आएन।
‘म विवाह भएको भोलिपल्ट नै सिंगापुर कमाउन जाँदा तिमीले निकै विरोध गरेकी थियौ, सीता। यदि म सिंगापुर नगएको भए हामी उस्तै गरिब हुन्थ्यौँ जस्तो थियौँ।’
सीता मौन नै रहिन।
‘हामीसँग सबै कुराहरू छन्। हामीसँग अहिले के छैन? ल भन त………।’
‘हामीसँग एउटा कुरा छैन’, सीताले उत्तर दिइन।
‘तिस वर्षपछि तिमी सिंगापुरबाट बल्ल फर्केका छौ, उता गएदेखि एक पटक पनि नेपाल नआएर। मैले समयलाई रोकेर राख्न सकिन। हामी बृद्ध हुने समयमा पुगेका छौँ। अहिले हामीसँग सबै कुराहरू छन तर हामीसँग हाम्रो जवानी छैन। जवानीका रंगिन समयहरू छैनन।’
◈◈◈
अमेरिका
❀❀❀

{ लघुसमीक्षा }
➧ ‘निर्धन’ लघुकथाउपर एक दृष्टि
✒ नन्दलाल आचार्य

१. विषयवस्तु र मुख्य सन्देश

विश्वराज अधिकारीद्वारा लिखित ‘निर्धन’ लघुकथा एक मनोवैज्ञानिक, भावनात्मक तथा सामाजिक यथार्थ बोकेको सशक्त कथा हो। कथाले भौतिक सम्पन्नताको मोहले मानिसलाई आत्मिक शून्यता र भावनात्मक दरिद्रतामा पार्ने गहकिलो सत्यलाई चित्रण गर्छ। जीवनको प्रारम्भिक चरणमा गरिबीबाट मुक्त हुन सिंगापुर गएका पति तिनै सपना पूरा गरेर फर्किंदा जीवनका महत्वपूर्ण वर्षहरू गुमाइसकेको यथार्थले स्तब्ध हुन्छन्।

यो कथा केवल एउटा परिवारको मात्र होइन, वैदेशिक रोजगारीका कारण छुट्टिएर बाँच्न बाध्य लाखौं नेपाली दम्पतीहरूको कथा हो। भौतिक समृद्धि प्राप्त गरे पनि आफ्नो जीवनका सर्वश्रेष्ठ पलहरू गुमाउनु परेको बोध यस कथाको हृदयस्पर्शी पक्ष हो।

२. पात्र र संवादको गहिराइ

कथामा मुख्य दुई पात्र छन्- पति र पत्नी (सीता)। पति आर्थिक सम्पन्नताका कारण जीवन सफल भएको ठान्छन्, तर पत्नी भोगेको एकाकीपनको पीडा पोख्दै जवानी गुमाउनु नै वास्तविक ‘निर्धनता’ भएको महसुस गराउँछिन्।

कथाको संवाद छोटो, मार्मिक र प्रभावशाली छ। संवादकै माध्यमबाट कथा अगाडि बढ्छ, जसले यसलाई थप गहकिलो बनाएको छ। ‘हामीसङ्ग सबै कुराहरू छन्। हामीसँग अहिले के छैन ?’ भन्ने पतिका प्रश्नमा ‘हामीसँग हाम्रो जवानी छैन’ भन्ने सीताको उत्तर अत्यन्तै मार्मिक छ। कथाको यथार्थ यसै वाक्यमा समेटिएको छ। संवादहरूमा कुनै अतिरिक्त वर्णन नगरिएकाले कथा स्वाभाविक रूपमा बगेको छ।

३. संरचना र शैलीगत विशेषता

यो लघुकथा केवल केही वाक्यहरूमा जीवनभरको पीडा समेट्न सफल भएको छ। कथावाचनको शैली एकदम सरल छ, तर यसले जीवनको कठोर सत्यता उद्घाटित गर्छ। कथा फ्ल्यासब्याक शैलीमा छैन; वर्तमान क्षणमा केन्द्रित रहँदै विगतको चोटिल पक्षलाई सङ्केत गर्छ।

कथाले पाठकलाई नैतिक प्रश्न सोध्न बाध्य पार्छ- के भौतिक सम्पन्नताले आत्मसन्तोष दिन्छ? के दौलतकै लागि जीवनका अमूल्य क्षणहरू त्याग्न उचित हुन्छ? यस्ता प्रश्नहरूको उत्तर खोज्ने प्रयास नै कथाको सार हो।

४. शीर्षकको सान्दर्भिकता

‘निर्धन’ शीर्षकले सुरुमा पाठकलाई द्विविधामा पार्न सक्छ। किनकि पात्रहरू भौतिक रूपमा सम्पन्न छन्। तर कथाको अन्त्यसम्म पुग्दा पाठकले बुझ्छ- वास्तविक निर्धनता भौतिक अभाव होइन, आत्मिक शून्यता हो। शीर्षक गहिरो प्रतीकात्मक अर्थ बोकेको छ, जसले कथा पढिसकेपछि अझ प्रभावशाली रूपमा पाठकको मनमा बस्छ।

५. कथाको प्रभावकारिता

कथाले पाठकको मनलाई छुन सफल हुन्छ। सन्देश केवल पढ्नका लागि होइन, महसुस गर्नका लागि छ। लघुकथाले आधुनिक समाजमा व्याप्त ‘सफलताको परिभाषा’ माथि गम्भीर प्रश्न उठाउँछ। सुखदुःखको सन्तुलन खल्बलिएपछि मानिस भौतिक सम्पत्तिसहित पनि आन्तरिक रूपमा निर्धन बन्न सक्छ भन्ने यथार्थ उद्घाटन गर्दै कथा सकिन्छ।

निष्कर्ष

‘निर्धन’ केवल एउटा लघुकथा होइन, यो एउटा मनोवैज्ञानिक, सामाजिक र पारिवारिक यथार्थको ऐना हो। यसले पाठकलाई सोच्न बाध्य पार्छ- के हामी जीवन जिउँदैछौं कि केवल सम्पत्ति कमाउने होडमा व्यस्त छौं? सरल भाषामा लेखिएको भए पनि यसको मर्म अत्यन्तै गहिरो छ। छोटो शब्दसङ्ख्यामा जीवनको ठूलो सत्य उद्घाटन गर्न सक्ने विश्वराज अधिकारीको लेखनशैली प्रशंसनीय छ।

यो कथा कुनै सन्देश थोपर्ने प्रयत्न गर्दैन, तर पढिसकेपछि पाठक आफैं उत्तर खोज्न थाल्छ। लघुकथाको सफलता भनेकै यही हो- थोरै शब्दमा गहकिलो प्रभाव छोड्न सक्नु। यही कारण ‘निर्धन’ एउटा उत्कृष्ट लघुकथा बन्न सफल भएको छ।
❀❀❀

उत्तर लघुकथा: रङहरू
✒ नन्दलाल आचार्य

सीताको शब्दहरूले बुढेसकालको साँझमा अचानक बत्ती निभाएझैं भयो। उनीहरू टोलाए।
जब उनीहरूबीच मौनताको पर्दा उठ्यो, सीताले फेरि भनिन्, “हाम्रो जवानी भएन, गोविन्द। तर के साँच्चै रङहरू सकिए?”
गोविन्दले छेउमै रहेको बगैंचातिर हेरे। त्यहाँ गुलाबहरू फक्रिरहेका थिए- कोमल, उज्याला, जीवन्त। हावाको हल्का झोक्काले ती फूलहरू लरखराए, मानौँ माया गर्ने जोडीहरू सँगै नाचिरहेको हो।
उनले सास गहिरिएर ताने, “सीता, हामी अझै सँगै छौँ। तिम्रो हात मेरो हातमा छ। के यो आफैँ रङ होइन?”
सीताले निधार खुम्च्याइन्, “तर हामीले बिताएको समय फर्कने होइन।”
गोविन्द हाँसे, “फर्कनु पनि किन? तिमी सम्झन्छ्यौ, हाम्रो बिहेपछि म भोलिपल्ट सिंगापुर उड्दा तिमीले आँसु झार्यौ?”
“सम्झन्छु।”
“र तिम्रो पहिलो पत्रमा लेखेकी थियौ- ‘गोविन्द, प्रेमले दूरी मेटाउँछ भने किन मलाई तिम्रो अभाव यति ठूलो महसुस हुन्छ?’”
सीताको आँखामा एकाएक उमङ्गले भरियो।
“तर सीता, हामी अझैँ यहाँ छौँ। आजको साँझ, हाम्रो हात, यो पल…। सायद जवानी होइन, तर जीवनलाई फेरि रंगाउन सक्छौँ। समय जान्छ, तर माया रहन्छ।”
सीता हल्का हाँसिन्, अनि गोविन्दको हात समाउँदै भनिन्- “रङहरू त हाम्रै छन्, गोविन्द। फेरि पोतौँ न!”
❀❀❀

२. लघुकथा: टाउकाकाे माेल
✒ निरज काेइराला

“एक सिन्काे एक कानबाट छिराउँदा सिधै अर्काे कानबाट निस्कियाे भने चार पैसा, सिधै मुखबाट निस्किए हजार रुपैयाँ र चिरिएर आधा मनमा बसेर आधा मात्र निस्किए लाखाैँ मूल्य हुन्छ। गुरुले राजा अमर बुद्धिकाे कथा पढाउने क्रममा भन्नुभयाे।
विद्यार्थी सुरजले भने, “बुझेनाैँ गुरु।” गुरुले प्रष्ट्याउनु भयाे, “याे सिन्काे पस्नु भनेकाे कुराे सुन्नु हाे। कुरा सुनेर मनमा गुनेर आवश्यक मात्र मुखबाट ओकल्ने टाउकाे सबैभन्दा धेरै मूल्यकाे हुन्छ।
सुरज फेरि उठेर साेध्याे, “जनताका कुरा सुनेर मनमा गुनेर बनावटी झुट मात्र ओकल्ने नेताकाे टाउकाेकाे माेल चैँ कति हुन्छ गुरु?” गुरुले भन्नुभयाे, “याे चै आगामी चुनाव तपाईंहरूले मत दिएपछि मात्र टुङ्गाे लाग्छ।”
◈◈◈
इटहरी
❀❀❀

{ लघुसमीक्षा }
➧ ‘टाउकाको मोल’ लघुकथाउपर एक दृष्टि
✒ नन्दलाल आचार्य

निरज कोइरालाद्वारा लिखित लघुकथा “टाउकाको मोल” छोटो भए पनि समाजको वर्तमान राजनीतिक चेतनासँग गाँसिएको गहन सन्देश दिन्छ। कथाले शिक्षाको वास्तविक प्रयोजन, विवेकपूर्ण चिन्तन र राजनीतिक विडम्बनालाई सरल तर प्रहारयुक्त शैलीमा प्रस्तुत गरेको छ।

१. शिक्षाको सही अर्थ र समाजमा यसको प्रभाव

कथाको पहिलो खण्डमा गुरुले विद्यार्थीलाई चिन्तनशील बनाउन खोज्दै ‘सिन्को’ को प्रतीकात्मक प्रयोग गरेका छन्। ज्ञान ग्रहण गर्ने तीनवटा अवस्था उनले स्पष्ट पारेका छन्।
• १. एउटा कानबाट छिरेर अर्कोबाट निस्कने ज्ञान (अमूल्य)
• २. मुखबाट सिधै निस्कने ज्ञान (कम मूल्यवान्)
• ३. मनमा आधा रहनसक्ने ज्ञान (अत्यन्त मूल्यवान्)

यो वर्गीकरणले सतही रूपमा सुनेर बिर्सनेहरू, सुनेर नक्कल गर्नेहरू र सुनेर आत्मसात् गर्नेहरूबीचको भिन्नता दर्शाउँछ। कथा यति छोटो भए पनि शिक्षाको सही अर्थ बुझ्न उत्प्रेरित गर्छ।

२. समाजप्रतिको विद्यार्थीको जिज्ञासा

विद्यार्थी सुरजको प्रश्नले कथालाई अर्को गहिराइमा पुर्याउँछ। उसले नेताहरूको टाउकाको मूल्य कति हुन्छ भनेर सोध्दा, कथाले राजनीतिक चेतनाको विमर्श उठाउँछ। सुरजले आमजनताको प्रतिनिधित्व गर्छ, जसले नेता र शिक्षाबीचको अन्तर बुझ्न खोज्छ।

३. नेताहरूको बनावटीपन र जनताप्रतिको बेवास्ता

• गुरुले अन्ततः भन्छन्-

“याे चैं आगामी चुनाव तपाईंहरूले मत दिएपछि मात्र टुङ्गाे लाग्छ।”

यो वाक्यले कथालाई वास्तविक राजनीतिक अवस्थासँग जोड्छ। नेताहरू ज्ञान र जनभावनालाई कति मूल्य दिन्छन् भन्ने निर्णय आम मतदाताले गर्ने भएकाले कथाले नागरिकलाई सचेत हुन आग्रह गर्छ।

४. शैलीगत पक्ष र प्रतीकको प्रभाव

निरज कोइरालाले अत्यन्त सरल भाषामा गहिरो सन्देश प्रवाहित गर्न सकेका छन्। “सिन्को”, “टाउको” र “मतदान” जस्ता प्रतीकहरू अत्यन्त प्रभावशाली छन्। संवादप्रधान कथा भएकाले यसको असर झन् सशक्त बनेको छ।

५. निष्कर्ष

“टाउकाको मोल” केवल शिक्षामूलक कथा मात्र होइन, यसले हरेक मतदातालाई आफ्नो विवेक प्रयोग गर्न सिकाउँछ। ज्ञानको मूल्य जति हुन्छ, सही निर्णय गर्ने नागरिकको मूल्य पनि त्यति नै हुन्छ। लघुकथाले राजनीतिप्रति निराश हुनुभन्दा सचेत हुन प्रेरित गर्छ, जसले गर्दा यसले समाजमा सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ।

कथाको सान्दर्भिकता

यस कथा विशेष गरी नेपालका सन्दर्भमा अत्यन्त सान्दर्भिक छ, जहाँ नेताहरूले जनताको कुरा सुन्छन् तर व्यवहारमा लागू गर्दैनन्। मतदाताको जिम्मेवारी प्रमुख विषय भएकाले, यो कथा राजनीतिक सचेतनाका लागि उपयोगी छ।

समग्रमा, “टाउकाको मोल” एक सशक्त र सन्देशमूलक लघुकथा हो, जसले शिक्षा, विवेक, र राजनीतिक चेतनासम्बन्धी बहसलाई उचाइमा पुर्याउँछ।
❀❀❀

उत्तर लघुकथा: मौन मूल्य
✒ नन्दलाल आचार्य

गुरुको उत्तरले कक्षामा हलचल मच्चियो। सबै विद्यार्थी मनमनै सोच्न थाले- चुनावपछि कसरी मूल्य तोकिने?
सुरज अझै सन्तुष्ट थिएन। ऊ फेरि उठ्यो, “गुरु, यदि मत नदिई चुप लागियो भने के हुन्छ?”
गुरुले गम्भीर अनुहार बनाउँदै भने, “त्यस अवस्थामा टाउकाको मूल्य तिनले तोक्छन्, जसले झुट मात्र ओकल्छन्।”
सुरज केही सोचेर भुइँतिर हेर्दै बस्यो। उसका साथीहरूले चासो माने।
“गुरु, यदि जनता मत दिँदैनन् भने तिनीहरूको टाउकाको मूल्य कति हुन्छ?” अर्को विद्यार्थीले सोध्यो।
गुरुले हलुका हाँस्दै भने, “त्यस अवस्थामा त जनताको टाउकाको मोल हराएर जान्छ। किनकि जसले टाउकोको मोल तोक्ने शक्ति गुमाउँछ, उसको अस्तित्वको मोल पनि अरूले तोक्छन्।”
कक्षा शान्त भयो। सायद सबैले केही बुझे।
सुरज एकछिन पछि मुस्कुराउँदै बोल्यो, “गुरु, अब बुझें- टाउकोको साँचो मूल्य मतपत्रमा मात्र होइन, मौनताको मूल्य बुझ्न सक्ने सोचमा पनि हुन्छ।”
गुरुले सन्तोषको सास फेरे, “हो, बुद्धिमानी टाउकोले मौनताको मूल्य बुझ्छ।”
❀❀❀

३. लघुकथा: कसिङ्गर
✒ लक्ष्मीप्रसाद पौडेल

रमा हरेक दिन उसरी नै बढार्छे घर आँगनको कसिङ्गर। जति बढारे पनि दिन बित्न पाएको हुँदैन, उस्तै परे घण्टा बित्न पाएको हुँदैन जस्ताको तस्तै हुन्छ घर। आमैलाई मन्दिरबाट फर्किदा सधैंजसो गनगन नै गर्नुपर्छ। “दुबो मौलाएको पो राम्रो, झार त उखेलेर फाल्नु नि बुहारी। गाईले पनि खाँदैन।” आँगनमा केही नभेटेर आमै बारीको डिलको झार केलाउन पुग्छिन्।
‘बढार्नु बढार्यो, उखेल्नु उखेल्यो, दिन बित्न पाएको हुँदैन उत्तिकै फोहर।’ रमाले मनमनै उही कुरा दोहोऱ्यार्ई। ” हुन्छ आमा!” आज्ञाकारी विद्यार्थीले “बुझेँ सर!” भने झैं आज्ञापालन गर्नु र आमैको सेवामा लाग्नु उसको नियमित स्वभाव हो।
“नयाँ पिढीले गर्छ भन्नु पनि आहान नै भो। लोकसेवाले घ्यू खारे झैँ खार्छु भन्छ। नयाँ कर्मचारी हाजिर भएको दिन घुस खान्छ। कति बढार्नु, कति थुन्नु?” आमै टि भि को समाचार सुनेर दिक्क हुन्छिन्। “तिमीलाई पनि यस्तै त होला बुहारी, यो घर सम्भार्नु!” आमैको पेटमा थोरै तातो गएपछि साँच्चिकै जन्मदिने आमा नै हुन् जस्तो लाग्छ उसलाई।
‘नौलो नेता, नौलो पार्टी आयो, उखुमै गर्ला पो भनेर भोट खसाल्यो! बैठक बसेको दिन भत्ता बढाऔं भन्छ। कसलाई भन्नु, त्यो पनि कच्चा रहेछ। “आमैको ध्यान टि भि मै छ। रमाले आँगन छेउको झार उखेलेर मलखाडीमा थुपारी। त्यहाँबाट नमिठो गन्ध आइरहेको थियो। ‘मल पाकेछ। सबै नमिठो गन्ध खराब हुँदैन।’ उसले सोची। ‘सेवा सुविधा बढी भयो भने अनियमितता नगर्लान्। कर्मचारीलाई तलब पर्याप्त भयो भने लामो हात नगर्लान। उसले आफ्नो न्यून वेतनभोगी श्रीमान् सम्झी।
उसले ढोका छेउ, आमैको सारीमा टाँसिएर आएको कसिङ्गर उठाएर डस्टविनमा फाली।
ढोकाबाटै, टिभीमा आइरहेको समाचार उसका कानमा ठोक्कियो- ‘सत प्रतिशत भत्ता र अनेकन सुविधा पाएका विमानस्थलका भन्सारका, करका, निगमका कर्मचारी नै बढी भष्ट्राचारमा थुनिएका छन्।’
◈◈◈
धनगढी, कैलाली
❀❀❀

{ लघुसमीक्षा }
➧ ‘कसिङ्गर’ लघुकथाउपर एक दृष्टि
✒ नन्दलाल आचार्य

लक्ष्मीप्रसाद पौडेलको लघुकथा ‘कसिङ्गर’ नेपाली समाजको वर्तमान यथार्थ उजागर गर्ने सशक्त र विचारोत्तेजक लघुकथा हो। यो कथा घर-आँगनमा झार बढार्ने बुहारी रमा र मन्दिर जाने आमा (सासू) को संवादमार्फत व्यङ्ग्यात्मक रूपमा सामाजिक तथा राजनीतिक विसङ्गतिलाई औंल्याउँछ। समाजको सानोतिनो व्यवस्थापनदेखि सरकारी संयन्त्रको कार्यशैलीसम्म, घरायसी जीवनबाट राष्ट्रिय चरित्रसम्मको द्वन्द्वलाई कथाले कलात्मक रूपमा प्रस्तुत गरेको छ।

१. शीर्षकको प्रतीकात्मकता

‘कसिङ्गर’ शीर्षक प्रतीकात्मक छ। यसको सतही अर्थ घरभित्रको सानो फोहर भए पनि कथामा यसको अर्थ धेरै गहिरो छ। समाजमा यथास्थितिवाद, भ्रष्टाचार, अन्याय र अनियमितताका रूपमा जमेका विकृतिहरू नै यो कथाको असली ‘कसिङ्गर’ हुन्। जसरी रमा दिनहुँ फोहर बढार्छे, झार उखेल्छे, तर फोहर हटिसकेको अनुभूति गर्न सक्दिन, त्यसरी नै समाजमा दिनहुँ सुधारको चर्चा भए पनि वस्तुस्थिति उस्तै रहन्छ।

२. पात्रहरूको यथार्थपरक चरित्रचित्रण

कथाका दुई मुख्य पात्रहरू रमा (बुहारी) र आमा (सासू) नेपाली समाजका दुई फरक पुस्ताका प्रतिनिधि पात्र हुन्।

• क) रमा- निरन्तर व्यवस्थापन गर्ने भूमिका खेलेकी छिन्। उनले घर सफा गर्छिन्, झार उखेल्छिन्, फोहर उठाउँछिन्, तर पुनः फोहर संचित हुन्छ। यो उनको मात्र नभई समग्र समाजको अवस्था हो।

• ख) आमा- परम्परागत विचारधारामा अडिग पात्र हुन्। उनी सानातिना फोहर हटाउने पक्षमा छिन्, तर मूल समस्यातर्फ उनको दृष्टि पुग्दैन। भ्रष्टाचार र अनियमितताको चर्चा गर्छिन्, तर सुधारको वास्तविक उपायबारे चिन्तित छैनन्।

३. संवादको व्यङ्ग्यात्मक शक्ति

कथाको संवादहरू तीखा र व्यङ्ग्यात्मक छन्। आमाको भनाइहरू- “नयाँ कर्मचारी हाजिर भएको दिन घुस खान्छ”, “नौलो नेता, नौलो पार्टी आयो, उखुमै गर्ला पो भनेर भोट खसाल्यो”-यथार्थपरक र मार्मिक छन्। यी संवादहरू हाम्रो समाजमा सुधारको आशा बोकेका तर बारम्बार धोका खाने जनताको मानसिकताको चित्रण हुन्।

४. प्रतीकहरू र तिनको प्रभाव

• क) झार उखेल्नु- समाज सुधारको प्रतीक हो। झार जसरी फेरि उम्रिन्छ, विकृतिहरू पनि उस्तै दोहोरिन्छन्।

• ख) मलखाडीको गन्ध- नकारात्मक कुरा (फोहर, भ्रष्टाचार) पनि परिवर्तनको स्रोत बन्न सक्छ भन्ने विचार कथामा प्रस्तुत छ। सुधार असहज छ, तर असम्भव होइन।

• ग) सारीमा टाँसिएको कसिङ्गर- समाजका अनियमितता सानो देखिए पनि जरा गहिरो गाडिएका छन्। भ्रष्टाचार घर-घर, व्यवस्था-व्यवस्थामा गाडिएको छ।

५. अन्त्यको प्रभावशालीपन

कथाको अन्त्य सशक्त छ। रमाले सासूको सारीमा टाँसिएको फोहर फालेर सफा गरेझैं, हाम्रो समाजले पनि बाहिर देखिने फोहर मात्र होइन, गहिरो गरी जरा गाडिएको विकृति सफा गर्नुपर्ने सन्देश कथा दिन्छ। तर जब टिभी समाचारमा “सत प्रतिशत भत्ता र अनेक सुविधा पाएका कर्मचारी नै बढी भ्रष्टाचारमा थुनिएका छन्” भन्ने सुनिन्छ, पाठक झसंग हुन्छ। यसको अर्थ, सुविधा नै सुधारको ग्यारेन्टी होइन। सुधार चरित्रगत परिवर्तनबाट मात्र सम्भव छ।

६. निष्कर्ष

‘कसिङ्गर’ नेपाली समाजको भ्रष्ट प्रशासन, दोहोऱिंदो राजनीतिक असफलता, अनियमितता र आमजनताको निराशालाई मार्मिक रूपमा चित्रण गर्ने कथा हो। सरल बिम्ब र प्रतीकहरूको प्रयोगले कथालाई प्रभावशाली बनाएको छ। कथाले पाठकलाई एकपटक सोच्न बाध्य पार्छ- “के साँच्चै हामीले विकृतिको कसिङ्गर फाल्न सकेका छौं?”

कथाको सरल भाषा, व्यङ्ग्यपूर्ण संवाद र गहिरो सन्देशले यसलाई स्मरणीय लघुकथाहरूको श्रेणीमा राख्न सकिन्छ।
❀❀❀

उत्तर लघुकथा: नयाँ मल
✒ नन्दलाल आचार्य

रमाले मलखाडीमा फालिएको झारतिर फेरि एक नजर हेरिन्। गन्हाइरहेको त्यो मल अब खेतका बिरुवाका लागि उर्वर शक्ति बन्नेछ। उसले मनमनै सोचिन् “के फोहोरले मात्रै मल दिन्छ त? मानिसले पनि दिन सक्छ, तर रूप फेरिएपछि मात्र!”
बिहान आमै मन्दिर जाँदा उस्तै गनगन गर्दै थिइन्, “समाज दिनदिनै फोहर हुँदै छ! सतही सफाइले मात्र केही हुँदैन, भित्रैदेखि सफा हुनुपर्छ!” रमाले सोचिन्- “आमैको कुरा साँचो नै हो। फोहोर बढार्नु मात्र समाधान होइन, फोहोर नजम्ने उपाय पनि खोज्नुपर्छ!”
साँझ पर्न थालिसकेको थियो। श्रीमान् अफिसबाट घर फर्किए। थकित मुद्रामा सोफामा लडे। रमाले भान्साबाटै सोधिन् “खाजा हालिदिऊँ?”
“रमाइला समाचार सुनाए हुन्छ!” उनी हाँसे।
रमाले टिभी खोली। समाचार आइरहेको थियो “भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्न नवगठित आयोगले आजदेखि कडाइ गर्ने निर्णय गरेको छ। अब अनुगमन तीव्र पारिनेछ।”
आमै पनि टिभी अगाडि आइन्, “हेर त, अब केही सुधार होला कि?”
रमाले श्रीमानलाई हेर्दै भनिन्- “नयाँ मल तयार हुँदै छ, अब खेतबारी पनि हरियाली होला!”
❀❀❀