नियात्रा: जनकपुरको सेरोफेरो

यात्रा शब्दमा ‘नि’ उपसर्ग लागेर बनेको हुँनाले नियात्रालाई निबन्धयात्रा भनेर पनि चिनिन्छ । नियात्रालाई यात्रासाहित्य, यात्रावृतान्त, यात्रावर्णन, यात्रासंस्मरण आदि शब्दले पनि चिनिन्छ । पूर्वीय र पाश्चात्य सन्दर्भमा नियात्रालाई यात्राकारको निजी अनुभव, स्थानगत अनुभूति, परिवेशगत परिचय आदिका माध्यमबाट सृजना गरिएको रोचक एवम् ज्ञानवर्दक साहित्यका रुपमा चिनिन्छ । यात्रा गतिशील हुँनुपर्छ । नियात्राका लागि आवश्यक निजात्मकता थपेर यात्रा अनुभव , दृश्यसंयोजन, गति र निजात्मक प्रस्तुतिले पनि अझ विशेष रुपमा चिनाएको हुन्छ । नियात्रा लेखनका लागि यात्रा गर्नु अनिवार्य हुन्छ । यात्राका क्रममा भेटिएका कुराहरुको टिपोट गरेर त्यसलाई रोचक एवम् कलात्त्मक तरिकाले प्रस्तुत गर्नुपर्छ । पाठकलाई लागोस् कि, यात्राकारसँगसँगै हिँडेको जस्तै अनुभव होस् । यथार्थ घटना र कल्पनाको मिश्रण हुनुपर्छ । लेखकीय इमान्दारीता र सूक्ष्म अवलोकनको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहन्छ । निष्पक्षता, वस्तुगत, स्थूल कुराहरु प्रतिको सतही अवलोकन, साना – साना सूक्ष्म कुराहरुले गर्दा नियात्रालाई रोचक बनाउँछ । घटना सम्प्रेषणमा प्रभावकारिता हुनु आवश्यक हुन्छ ।

हामी गैंडाकोट नगरपालिका वार्ड नम्बर- ४ अन्तर्गतको “नमुना जागृति महिला समूह ” द्वारा धनुषा जिल्लामा अवस्थित जनकपुरधामको रामजानकी मन्दिर जाने निर्णय गर्यौ । मिति २०८० साल माघ २७ गते शनिबारका दिन बिहान ४:०० बजे ४२ जना दिदीबहिनीहरुसहित गाडी चढ्यौ । जसमा समूहकी सचिव, म लेखक स्वयम् ( भूमिका गैरे, तिमिल्सिना ) पनि उपस्थित थिएँ । हाम्रो यात्रा एकदिने अवलोकनीय भ्रमण रहेको थियो । हाम्रो गन्तव्य मिथिला राज्यको राजधानी जनकपुर राज्यको राजधानी जनकपुरधाम र सर्लाहीको भरतताल रहेको थियो ।

हेटौंडा जीतपुर, सिमरा बारा निजगढ, बकैँया पुल, बाग्मती सर्लाही, सिकौल, आँमखोला , चन्द्रनिगाहा, रौतहट, चन्द्रपुर, चाँदी खोला, मंगलपुर, खेलमैदान, कमैया, हरिवन नयाँरोड, बाईपुल, लालबन्दी , बस्तीपुर , बाँके पुल , गढन्ता पुल, बर्दीबास, महोत्तरी , मिथिला नगरपालिका हुँदै हामी करिब १०:०० बजे लालगढ पुग्यौं । हामीले गाडीभित्र दोहोरी गीतको आनन्द लिदैँ हाम्रो यात्रा अगाडि बढायौँ । लालगढमा पुगेर हामीले खाना खायौँ । करिब ११ : ०० बजे त्यहाँबाट गाडी चढ्यौँ । त्यसपछिको हाम्रो यात्रा धनुषा , ढल्केबरको आयल निगम, महेन्द्रनगरको आयल निगम, सपही, लक्ष्मीनिया हुँदै पिडारी चौक, जनकपुरको रेलवे लाइन, रामानन्द चोकबाट भित्र गयौं । हामी रामजानकीको मन्दिरतर्फ अगाडि बढ्यौं । हाम्रो गाडी रामजानकीको मन्दिर पुग्नुभन्दा केही अगाडिको बसपार्कमा रोकियो । जहाँ ठूलो क्षेत्रफलमा बसपार्क रहेछ । त्यहाँबाट हामीले आठओटा अटो लियौँ । सबैजना सँगसँगै उक्त अटोमा जानकी मन्दिरतर्फ अगाडि बढ्यौँ ।

सर्वप्रथम हामी जनकको कुटिया अवलोकन गर्यौँ । राजा जनकले आफ्नो भएको सम्पूर्ण सम्पति सबै रामजानकीलाई कन्यादानमा सुम्पिएको र आफ्नो नाममा त्यति कुटियामात्र राखेको जानकारी पायौँ । त्यसपछि राजा जनक त्यहीँ कुटियामा आएर बाँकी जीवन काटेको कुरा मन्दिरका पुजारीबाट थाहा पायौँ । त्यसपछि जनकको कुटिया अगाडिको धनुषकुण्डको अवलोकन गर्यौँ । गंगासागरमा हरेक साँझ गंगा आरती हुँने कुराको जानकारी पायौँ । त्यस पश्चात हामी छप्पनकोटी पुरुषोत्तम महाराजको मन्दिर जहाँ छप्पन्न देवीदेवताको मूर्ति रहेछ । त्यसको अवलोकन गर्यौँ । त्यस मन्दिर शान्त, सुन्दर विभिन्न देवीदेवताका मूर्ति हुँनुका साथै ऋषिको मूर्ति पनि रहेछ । जुन अत्यन्तै मनमोहक थियो । त्यसपछि हामी जानकीको मन्दिरतर्फ लाग्यौँ । जानकी मन्दिर अत्यन्त ठूलो क्षेत्रफलमा रहेको थियो । विशाल मन्दिर त्यसभित्र पनि विभिन्न देवीदेवताका मूर्तिहरु थिए । हवनकुण्डमा विभिन्न शुभकार्यहरु भइरहेका थिए । मन्दिर मुगल शैलीमा निर्माण भएका रहेछन् । विवाहमण्डप जहाँ जानकीको जन्मदेखि खेलेका , हुर्किएका कलात्मक तस्बिरहरु थिए । जहाँ पुरुषोत्तम रामले धनुष वाण चलाएको स्थान रहेछ । जानकीले धनुष उचालेको स्थान रहेछ । राम- जानकीको विवाह मण्डप, सातफेरो लिएको ठाउँ, विवाह भएको स्थान रहेछ । त्यसपछि शालिकरामको शिलासँगको लक्ष्मण मन्दिरको दर्शन गर्यौँ । त्यसपछि हामीसबै बाबा पशुपतिनाथको दोस्रो स्वरुप बाबा भूतनाथ स्वर्गद्वार मन्दिरको दर्शन गर्यौँ । त्यसपछि हामी राजा जनकको कूलदेवीको मन्दिरको दर्शन गर्यौँ । त्यसपछि हामी राजमाता शक्तिपीठ माँ राजदेवीको मन्दिरको दर्शन गर्यौँ । राम जन्मको अवसरमा हरेक चैतमा रामनवमी पूजा भव्य हुने रहेछ । मङ्सिर महिनामा रामजानकी विवाह उत्सव भव्य हुने कुराको जानकारी पायौँ । मिथिला सभ्यताको धरोहर रामजानकी मन्दिर तल्कालिन समयमा निर्माणाधीन अवस्थामा जम्मा नौँ लाखमा मन्दिर निर्माण भएकाले उक्त मन्दिरलाई नौँलखा मन्दिर भनेर पनि चिनिने रहेको कुरा जानकारी पायौँ । सबै मठमन्दिर दर्शन गरेपश्चात हामी खाजा खाएर त्यहाँबाट बेलुका ४:०० बजे निस्कियौँ । हाम्रो योजना धनुषा जिल्लाको जनकपुरधामको रामजानकी मन्दिरको दर्शन पश्चात सर्लाहीको भरततालको अवलोकन गर्नु रहेको थियो । गाडीमा हामीले सुन्तला खाँदै दोहोरी गाउँदै रमाइलो गर्यौ । सोही योजना अनुसार नै हामी बेलुका ५: ०० बजे भरतताल आइपुग्यौँ । अत्यन्तै सुन्दर, विशाल , पर्यटकीय दृष्टिकोणले मनमोहक रहेछ भरतताल । त्यहाँ साइकलिङ्ग, बोटिङको व्यवस्थित प्रबन्ध रहेछ । हामी पनि तालमा बोटिङ् गर्यौ । विभित्र ठाउँबाट आएका मानिसहरुको जमात भिन्न भिन्नै थियो । ताल वरिपरि मानिसहरुको फोटो, सेल्फी खिच्ने त्यो भिड देख्दा छुट्टै रमाइलोको आभास हुन्थ्यो । त्यो दृश्य देख्दा, लाग्थ्यो कि मानिसहरु आफ्नो व्यस्त जीवनबाट केही टाढा पुनर्ताजगी , रमाइलो गर्न आएका हुन् , जस्तो । सार्हौ रमाइलो माहोल थियो । अलौकिक दृश्यलाई आँखाभरि नियाल्दै हामी बेलुका ७:०० बजे त्यहाँबाट गाडी चढ्यौँ । त्यसपछि हामी बेलुका राती १०:०० बजे सबैजना सकुशल घरमा आइपुग्यौँ ।

अवलोकनीय यस्ता एकदिने भ्रमनणले गर्दा हामीलाई नजिकका धार्मिक स्थलहरुको धार्मिक महत्व, पौराणिक महत्त्व , ऐतिहासिक महत्व, पर्यटकीय महत्व बुझ्न सक्छौँ । हामी टाढा- टाढाको यात्रा गर्छौ तर ‘नजिको तिर्थ हेला भने झै ‘ हामीले नजिकका स्थानको महत्व बुझिरहेका हुदैनौँ । यस्ता धार्मिक, ऐतिहासिक, सांस्कृतिक , पर्यटकीय, पौराणिक महत्त्व बोकेका स्थलहरुको बारेमा जानकार रहनुपर्छ । आउने पिढीलाई पनि त्यस्ता क्षेत्रको बारेमा परिचय गराउँनु पर्छ । हाम्रै वरिपरि यस्ता कैयौं स्थानहरु छन् । जसको हामीले महत्व, गरिमा बुझ्नु आवश्यक छ ।

गैंडाकोट: ४, नवलपुर